Mitt Romney’nin geçen hafta Ýsrail’deki saldýrgan tutumu Ýran’a saldýrý olasýlýðýný yükseltti mi? Düþük bir ihtimal. Savunma Bakaný Leon Panetta’nýn “çeþitli sorunlarý ve bunlara nasýl tepki verileceðini” tartýþmak amacýyla gerçekleþtirdiði Ýsrail ziyareti, Ýran’ýn nükleer programý konusundaki yüzleþme sürecini hýzlandýra- cak mý? Büyük ihtimalle hayýr. Ve Ýran Obama Yönetimi’nin Salý günü sýkýlaþtýrdýðý, gittikçe daha da sertleþen ekonomik yaptýrýmlara boyun eðecek mi? Bunun üzerine bahse girmeyin. Her zaman sürprizler olabilir. Ancak tüm göstergeler, Ýran ile nükleer soðukluðun en azýndan Kasým’daki ABD baþkanlýk seçimleri sonrasýna kadar artan bir gerginlik içinde, çýkmazda kalacaðýna iþaret ediyor.
Obama Yönetimi, Ýran’daki yaþam standartlarýný düþürmenin Ýran liderliðini nükleer anlaþmazlýðýn çözümü için Batý’nýn þartlarýný kabul etmeye zorlayacaðý umuduyla yaptýrýmlarý sýkýlaþtýrýyor. Fakat Ýran’ýn boyun eðdiðine dair bir iþaret yok ve müzakere eden iki taraf da birbirinden o kadar uzak ki sadece üstünkörü bir iletiþim kanalýný açýk tutma konusunda hemfikirler. Ýran ödün vermeye istekli görünüyor; fakat yalnýz Batý’nýn, Baþkan Obama’nýn seçim yýlýnda veremeyeceði tavizler karþýlýðýnda. Bunun yerine Obama; Ýsrail ve Capitol Hill’deki destekçilerine, daha da sýký yaptýrýmlar getirme ve Ýran’ýn nükleer silah üretmeye baþlamasý halinde bunu durdurmak için Ýran’a karþý silahlý harekat sözü veriyor. Ýran þu anda gerekli altyapýyý inþa ediyor, fakat henüz ne silah üretmeye baþladý, ne de bunu yapma yönünde bir karar verdi.
***
Geçen hafta ABD yetkilileri alýþýlageldiði üzere, yine Ýsrail’den yaptýrýmlarýn Ýran üzerindeki etkileri için zaman tanýmasýný istediler. Ýsrailli liderler, yaptýrýmlarýn ve diplomasinin Tahran’ýn hesaplarýný deðiþtirdiði konusundaki geleneksel þüpheciliklerini belirttiler. Sürekli Ýran’ý bombalayarak kontrolü ele almakla tehdit ediyorlar. Obama sadece Ýran’ýn nükleer silah üretmeyi denemesi durumunda þiddet kullanacaðýna söz vermiþken, Ýsrail Ýran’ýn bunu gerçekleþtirebilecek kapasiteye sahip olmasýna izin verilemeyeceðinde ýsrarlý. Oysa Ýran buna þimdiden sahip. ABD ve Ýsrail arasýndaki süre ve kýrmýzý çizgiler konusunda süregelen gerginliðin sebebi bu. Netanyahu zaman kalmadýðý, Obama ise sorunu yaptýrýmlar ve diplomasiyle çözmek için aslýnda daha çok zamana sahip olduklarý konusunda ýsrar ediyor.
Örneðin Savunma Bakaný Ehud Barak, Ýran’ýn nükleer programýnýn “dokunulmazlýk bölgesine” girmesine izin verilemeyeceði konusunda ýsrarcý. Nükleer materyali silah haline getirmeye baþlama- dý ancak yeterli nükleer altyapýyý, Ýsrail’in hava saldýrýlarýndan korunabilecek biçimde, Kom yakýnlarýndaki Fordow’da, daðlýk bölgede derinlere gömü-lü olan korunaklý tesise yerleþtirdi. “Dokunulmazlýk bölgesi” süresi belli olmayan, belirsiz bir iþaret. Ancak Ýsrail’in Ýran bu noktaya ulaþmadan saldýrmasý gerektiðini, yoksa Tahran’ýn nükleer programýyla baþ edebilmek için kendi silahlý seçeneðin-den vazgeçmek zorunda kalacaðýný gösteriyor.
Romney Ýsrail’i destekleyen Amerikalýlar’dan oy ve baðýþ toplamaya çalýþýyor. Bu yüzden, yardýmcýlarýndan biri eðer seçilirse Romney’nin, Ýsrail’in Ýran’a karþý tek taraflý askeri operasyon düzenleme kararýna “saygý duyacaðýný” söyleyerek þaþkýnlýk yarattý. Fakat Ýsrail’in peþinde olduðu, ABD’nin Ýran’a tek taraflý saldýrma kararýna saygý göstermesi deðil. Bunu ABD’nin yapmasýna ihtiyaçlarý var.
Netanyahu ve Barak’ýn tutumlarýna raðmen, Ýsrail’in askeri kapasitesinin ABD’ye nazaran son derece kýsýtlý olduðu biliniyor. Ýran’ýn nükleer programýný birkaç yýl ertelemek için gereken uzun soluklu saldýrý bile Ýsrail’in kapasitesinin ötesinde olabilir. ABD’nin desteði olsa da, Ýsrail Ýran’a savaþ açtýðý takdirde diplomatik olarak yalnýz kalacaktýr. Bir saldýrýdan sonra, Ýran’ýn nükleer silah üretmesini engellemek için gerekli olan yaptýrýmlar ve benzeri takip mekanizmalarý büyük ihtimalle çökecektir. Dahasý Ýsrail kamuoyu, Washington liderliðinde olmadýkça Ýran’a saldýrýlmasýnýn karþýsýnda. Ve Ýsrailli generallerin, bu aþamada askeri harekatý bir hata olarak gördükleri söyleniyor.
Fakat yakýn zamanda diplomatik bir atýlýmýn gerçekleþmesi ihtimali düþükken, Obama sadece yaptýrýmlarý sertleþtirmeye bel baðladý. Önümüzdeki yýl diplomasi açýsýndan daha iyi bir yýl olabilir. Elbette sorun, Ýran’ýn yaptýrýmlarýn getirdiði acýya boyun eðerek cevap vermesi deðil. Amaç kriz yaratma amaçlý provokasyonlara gelmesi. Eðer böyle birþey seçim senesinde olursa, tüm bahisler iptal edilir.
* Bu yazý STAR Gazetesi için kaleme alýnmýþtýr.
