Sosyal güvenlik, gelirleri ne olursa olsun, ülkede yaþayan herkesin, toplum huzurunu ve refahýný bozma tehlikesi olan, sosyal risklerin verdiði zararlardan, bir "insan hakký" ve esas itibarýyla bir "devlet görevi" olarak primli ve/veya primsiz rejimlerin kullanýlmasý suretiyle kurtarýlmasýný amaçlayan bir sistemdir.
Sosyal güvenlik olgusunu primli rejim ve primsiz rejim olmak üzere iki ana baþlýk altýnda incelemek mümkündür.
Sosyal sigorta, belirli koþullarý taþýyan fertlere, sosyal ve fiziki risklere karþý sosyal güvence saðlayan, katýlýmý zorunlu olan ve saðladýðý hizmetlerden yararlanýlmak için prim ödenmesi gereken bir sosyal güvence sistemidir.
Örneðin, sigortalý çalýþmanýn karþýlýðýnda, þartlar saðladýktan sonra emekli aylýðýna hak kazanýlmaktadýr.
Ancak þartlarý saðlayamayan ve ileri yaþlara gelen sigortalýlar için prim iadesi gündeme gelebilmektedir.
Zaman zaman sigortalýlar ileri yaþa gelmeleri ve çalýþma hayatýna son vermelerinden dolayý prim günlerini tamamlama ve emeklilik imkanlarýnýn kalmamasý nedeniyle primlerini iade alma yolu aramaktadýrlar.
Sosyal Güvenlik Kurumundan alýnacak prim iadesini iki þekilde açýklamak mümkündür.
Birincisi "Tavaný Aþan Primlerin Ýadesi" iken,
Ýkincisi ise "Yaþlýlýk ve Ölüm Toptan Ödemesi"dir.
Bu haller dýþýnda prim iadesi yapýlmamaktadýr.
Sigorta Primine Esas Aylýk Kazancýn Üst Sýnýrýný Aþan Primlerin Ýadesi
2024 yýlý için geçerli olan sigorta primine esas aylýk kazancýn üst sýnýrý (SGK Tavaný) 150.018,90 TL'dir.
Sigortalýnýn birden fazla iþyerinde geçen çalýþmalarý varsa, bu iþyerlerinden Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilen aylýk kazançlarý toplamý sigorta primine esas aylýk kazancýn üst sýnýrýný aþýyorsa ve bildirimlerin üzerinden 10 yýllýk zaman aþýmý süresi geçmemiþ ise sigorta primine esas aylýk kazancýn üst sýnýrýný geçen tutarýn "iþçi hissesi" sigortalýnýn yazýlý dilekçeyle talebi halinde kendisine iade edilmektedir.
5510 sayýlý Sosyal Sigortalar ve Genel Saðlýk Sigortasý Kanunu'nun 82'nci maddesine göre, sigortalýlarýn birden fazla iþte çalýþmasý nedeniyle ödenen primler toplamýnýn, prime esas kazanç üst sýnýrýný aþmasý halinde, aþan kýsmýn tamamýnýn sigortalýnýn talebi üzerine en geç talep tarihini takip eden ay içinde, iþçi hissesi oranýnda sigortalýya defaten geri ödeneceði öngörülmüþtür.
Sigorta primine esas aylýk kazancýn üst sýnýrý aþan sigorta primi iþçi hissesinin iade edilebilmesi için iþçinin Sosyal Güvenlik Kurumuma dilekçe ile talepte bulunmasý gerekmektedir. Dilekçe ile talepte bulunulmadýðý durumda SGK kendiliðinden ödeme yapmayacaktýr.
Yaþlýlýk ve Ölüm Toptan Ödemesi
Zaman zaman primini ödemiþ olan sigortalýlarýn, ileri yaþa gelmeleri ve çalýþma hayatýna son vermelerinden dolayý prim günlerini tamamlama ve emeklilik imkanlarýnýn kalmamasý nedeniyle primlerini iade alma yolu aranmaktadýr. Buna toptan ödeme denilmektedir.
Sosyal Güvenlik Kurumundan prim iadesi talep etmenin ikinci yolu, emeklilik için yaþ þartýný doldurduðu halde (2008 öncesi iþe girenlerde 60, 2008 sonrasý iþe girenlerde 65 yaþ) sigortalýnýn prim ödeme gün sayýsý toplamýnýn emekli maaþý baðlanmasý için yeterli olmamasý halinde geçerlidir.
Bu durumda sigortalýnýn emekli olma ihtimali olmadýðýndan sigortalý adýna yatýrýlan uzun vadeli sigorta kollarýna iliþkin primin (yaþlýlýk, malullük ve ölüm sigortasý) tamamý (bildirilen SPEK tutarýnýn %20'si) sigortalýya talebi halinde toptan ödeme olarak verilmektedir.
5510 sayýlý Sosyal Sigortalar ve Genel Saðlýk Sigortasý Kanunu'nu sadece sigortalý kadýn ise 58, erkek ise 60 yaþýnda olmasýna karþýn primi emekli olmaya yetmeyenlere toptan ödeme yapýlmasýna iliþkin imkaný düzenlemiþtir. Dolayýsýyla bu yaþ þartýný saðlamayan kadýn ve erkek sigortalýlarýn yaþlýlýk toptan ödemesi alma imkanlarý bulunmamaktadýr.
5510 sayýlý Kanunun 31'inci maddesine göre yaþlýlýk toptan ödemesi, Kanunun 4/1-(a), 4/1-(b) ve bu Kanuna göre ilk defa 4/1-(c) bentleri kapsamýnda sigortalý olanlardan,
Çalýþtýðý iþten ayrýlan, iþyerini kapatan veya devreden,
Yaþ þartýný (kadýnlar için 58, erkekler için 60 yaþ) doldurduðu halde malullük ve yaþlýlýk aylýðý baðlanmasýna hak kazanamayan, sigortalýlara yapýlacaktýr.
Örneðin, 60 yaþýný tamamladýðý halde 2951 gün prim ödeme gün sayýsý bulunan ve sigortalýlýk süresi ve prim ödeme gün sayýsý açýsýndan yaþlýlýk (emekli) aylýðýna hak kazanamayan erkek sigortalýya talepte bulunmasý halinde ödenen sigorta primlerinin iþçi payý toptan ödeme yapýlabilir.
Kýsa vadeli sigorta kollarý ile genel saðlýk sigortasý primleri toptan ödeme yoluyla ödenmeyecek ayrýca, sigortalýnýn hizmet borçlanmalarý da yaþlýlýk toptan ödemesine dahil edilmemektedir.
Sigortalýlarýn ölümü halinde hak sahiplerine (eþ, çocuk, anne, baba) ölüm toptan ödemesi yapýlmaktadýr. Sigortalýnýn hak sahipliði þartlarýný taþýmalarý halinde eþine, çocuklarýna, anne ve babasýna hisseleri oranýnda verilecektir. Ölüm toptan ödemesi yapýlabilmesi için, eþ, çocuk, anne ve babaya ölüm aylýðý baðlanmasýnda aranan þartlarýn mutlaka yerine getirilmiþ olmasý gerekmektedir.
Aksi durumda ölüm toptan ödemesinin yapýlmasýna imkan bulunmamaktadýr.
