Bu hafta, “Sosyal Güvenlik Haftasý”ný kutluyoruz.
Sosyal güvenlik bilincinin artýrýlmasý amacýyla baþta okullar, fabrikalar, iþletmeler olmak üzere pek çok yerde SGK yöneticileri ve çalýþanlarý tarafýndan etkinlikler düzenleniyor. 1990’lý yýllarýn ortalarýnda baþlayan SSK ve SGK’daki çalýþmam bana hayatýmýn en mutlu ve en güzel günlerini yaþama imkaný verdi. Belki binlerce iþyerinde onbinlerce çalýþana sosyal güvenlikle tanýþma ve sigortalýlýk, emeklilik haklarýndan faydalanmaya vesile oldum. Bu bilincin yaygýnlaþtýrýlmasý ve sosyal güvenliðin toplumda önemli bir yer edinmesinde az-çok bir katkým oldu. Önceki gün, Bahçeþehir Üniversitesi'nin ev sahipliðinde ve Sosyal Güvenlik Denetmenleri Derneði tarafýndan düzenlenen 'Kayýtlý Ýstihdamýn Teþviki ve Geleceði Sempozyomu' ile ülkemizin önemli sorunlarýndan kayýtdýþý istihdamý mercek altýna aldýk.
Kayýt dýþý istihdam, herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna baðlý olmadan çalýþma ve çalýþtýrma olarak tanýmlanmaktadýr. Türkiye’de kayýt dýþý istihdamýn seyri incelendiðinde yýllar itibarýyla düþüþ gösterdiði görülmektedir. Hanehalký Ýþgücü Araþtýrmasý sonuçlarýna göre 2004 yýlýnda %50,1 olan kayýt dýþý istihdam oraný 2014 yýlýnda yüzde 35 olarak gerçekleþmiþtir.
Türkiye’de 2016 Ekim ayý itibariyle 20 milyon 490 bin kiþinin aktif sigortalý olup, kayýt dýþý istihdam yüzde 33’e gerilemiþtir. Özellikle SGK teþviklerinin kayýtdýþý istihdamý ciddi þekilde azalttýðý görülmektedir. Ýþverenlerin hem prim yükündeki azalmalar hem de beþ puanlýk prim teþviklerinden mahrum kalýnmamasý için dikkat etmesi kayýtdýþýný azaltmýþtýr.
Kayýt dýþý istihdam, sosyal güvenlik açýsýndan “niteliði itibariyle yasal iþlerde çalýþarak istihdama katýlan kiþilerin, çalýþmalarýnýn gün veya ücret olarak ilgili kamu kurum ve kuruluþlarýna hiç bildirilmemesi ya da eksik bildirilmesi” olarak tanýmlanabilir.
***
Esasen 3 türlü kayýt dýþý çalýþma söz konusudur:
- Çalýþanlarýn Sosyal Güvenlik Kurumu'na hiç bildirilmemesi,
- Çalýþma gün sayýlarýnýn eksik bildirilmesi,
- Sigorta primine esas kazanç tutarlarýnýn eksik bildirilmesidir.
Sayýn Kemal Kýlýçdaroðlu’nun SSK Genel Müdürlüðü yaptýðý dönemde sigortalýlarýn en basit gün dökümlerini alabilmek için bile o günlerde her müdürlükte kurdurulan 'SSK Güzelleþtirme Dernekleri'ne 1990’larda 5-10 lira ödeme yapmadan mümkün deðildi. Emeklilik baþvurusu yapanlarýn 1-2 yýlda ancak maaþýnýn baðlandýðý günlerden 1 saatte bile emekli maaþý baðlanmaya geldik.
***
Eksik gün bildirimi bitmeli
Sigortasýzlýðýn tavan yaptýðý, sigortalý bildirilenlerin de lütuf kabilinden ayda 3-5 gün sigortalý gösterildiði bir ülkeden, bugün akþam evinde çayýný yudumlarken cep telefonundan o ayki sigorta primlerini kontrol edebilen, dahasý ne kadar emekli maaþý bile alabileceðini görebilen bir noktaya geldik. Artýk ülkemizde bir dönem en yoðun kayýtdýþýlýk yöntemi olan çalýþma gün sayýlarýnýn eksik bildirilmesi artýk bir büyük bir risk olarak durmuyor.
Dolayýsýyla kayýtdýþý istihdamla mücadelede SGK’nýn artýk kendisini yenilemesi elzemdir. SGK’nýn bugün artýk gereksiz bir noktaya gelmiþ iki uygulamasýný yeniden gözden geçirmesi ve günün þartlarýný dikkate alarak sistemini deðiþtirmesi gereklidir.
Bürokratik yükten baþka bir anlamý kalmayan eksik gün bildiriminin kontrolü için SGK’da toplam 1200-1500 personel çalýþtýrýlýyor.
***
Geçici iþ göremezlik çilesi çözüm bekliyor
Yine, raporlu iþçinin rapor parasýnýn (geçici iþ göremezlik ödeneðinin) ödenmesinde çalýþýlmadýðýna dair onay aranmasý da artýk demode olmuþ, gereksiz ve bir o kadar da iþçiyi-iþvereni zor durumda býrakan bir uygulama olarak karþýmýza çýkýyor. Rapor almýþ, istirahatli olan iþçinin çalýþmadýðý günlerdeki gelir kaybýný telafi etmek amacýyla geçici iþ göremezlik ödeneði veriliyor. Ancak rapor parasý ödenmesi için gereksiz ve yersiz bir þekilde çalýþýlmadýðýna dair bildirim onayý isteniyor. Çoðu zaman SGK sisteminin hatasýndan dolayý ya raporlar geç düþüyor, ya da iþverene bilgi gitmiyor. Çalýþmayan sistemin cezasýný da iþverenler rapor baþýna 888 TL ceza ödeyerek çekiyor. Bu da iþçinin, iþverenin, sosyal güvenliðe olan güvenini sarsýyor.
Bu nedenle hem geçici iþ göremezlik ödeneðinde onay þartýnýn kaldýrýlarak ihbar ve þikayet olmadýðý sürece rapor onayýnýn kaldýrýlmasý, sadece raporlu dönemde çalýþýldýðýnda dair ihbar veya þikayet olmasý durumunda iþverenden yazýyla buna iliþkin bilgi talep edilmesi bürokratik yükü kaldýracaðý gibi, öte yandan da bu iþ için çalýþan 1500 civarýndaki memurumuzun ihtiyaç duyulan servislerde ve diðer iþlerde çalýþmasý saðlanabilir.
Sonuç olarak, sosyal güvenlik haftasýndayýz, tüm çalýþanlarýn, emekçilerin, iþverenlerin ve özveriyle fedakarca çalýþan SGK personelinin haftasýný kutluyoruz.
Sosyal güvenliðin önemi ve deðerini çok ihtimamla anlatmamýz gerektiði gibi, hem eksik gün bildirimi ve hem de geçici iþ göremezlik ödeneðinde onay þartýnýn kaldýrýlarak iþverenlerin bürokratik bir yükten kurtarýlmasý yanýnda SGK’da bu iþte çalýþtýrýlan yaklaþýk 2500-3000 personelin çok daha etkin ve efektif iþlerde çalýþtýrýlarak SGK’ya, sosyal güvenliðe, çalýþanlara, iþverenlere, emekli olacaklara çok daha faydalý çalýþmalar yapabilir.
