Geçen Çarþamba günü, Amerika’da silahlý þiddeti azaltmak üzere Meclis’e öneri vereceðini açýklayan Baþkan Obama, birkaç akla yatkýn silah kontrolü önleminden bahsetti. Fakat ayný zamanda, bu felaketin akýl saðlýðý ile ilgili meselelerden okul güvenliðine kadar çok ve çeþitli sebepleri hakkýnda da Washington saðduyusuna baðlýlýðýný gösterdi. Sözcüsü Jay Carney bundan evvel bunun “karmaþýk bir çözümü olan karmaþýk bir sorun” olduðunu söylemiþ ve silah kontrolünün tek çözüm olmaktan uzak olduðunu eklemiþti.
***
Aslýnda sorun karmaþýk deðil ve çözüm tüm çýplaklýðýyla ortada.
Ýnsanlar Newtown Connecticut’taki gibi olaylardan bahsederken üç tip sebebe dikkat çekiyorlar. Ýlki katilin psikolojisi, ikincisi popüler kültürümüzdeki þiddet ortamý ve üçüncüsü silaha eriþimin kolay olmasý. Bunlarýn her biri tek bir silahlý baskýn olayýný açýklayabilirler. Anlamaya çalýþmamýz gereken þey ise tek bir olay deðil; neden bu kadar çok benzer olay yaþandýðý. Geçen yýl ABD’de ateþli silahlar sebebiyle 32 bin kiþi hayatýný kaybetti. Bunlarýn yaklaþýk 11 bini silahla iþlenen cinayetlerdi.
Bu sayýnýn ne kadar yüksek olduðunu anlamak için diðer zengin ülkelerdeki rakamlarla karþýlaþtýrmamýz gerek. Ýngiltere ve Galler’de yýlda yaklaþýk 50 silahlý cinayet iþleniyor. Bu yüz bin kiþi için ABD’deki oranýn yüzde 3’ü. Pek çok kiþi Amerika’nýn sadece daha þiddete meyilli ve bireyselci bir toplum olduðunu düþünüyor. Fakat yine de veriler duruma ýþýk tutuyor. Hýrsýzlýk, soygun, gasp, saldýrý gibi çoðu suçta, Amerika diðer geliþmiþ ülkelere yakýn. ABD’nin oranlarýnýn çok daha yüksek olduðu tek kategori silahlý cinayet.
BM Suç ve Uyuþturucu ile Mücadele Bürosu’na göre ABD’deki silahlý cinayetler Fransa ve Avustralya’dakinin 30 katý ve diðer geliþmiþ ülkelerin ortalamasýndan 12 kat daha yüksek.
Sebep Amerika’nýn popüler kültürü mü? Bu pek de muhtemel deðil çünkü diðer zengin ülkelerde de büyük oranda ayný kültür etkili. Örneðin Ýngiltere ve Galler’deki gençler neredeyse ABD’deki kültürel etkilere maruz kalýyorlar. Yine de silahlý cinayetlerin oraný bizimkinin küçük bir parçasý. Japonlar bilgisayar oyunlarý dünyasýnda en ilerideler. Yine de silahlý cinayet sýfýra yakýn. Neden? Ýngiltere’de katý silah kanunlarý var. Japonya sanayiileþmiþ dünyada belki de en sýký silah yönetmeliðine sahip.
***
Peki bu farký ne açýklayabilir? Eðer asýl neden psikoloji ise 12 kat daha fazla ruhen dengesiz insan olmasý gerekir ama yok. ABD daha iyisini yapabilir ancak akli bozukluklarý ciddiye alýyoruz ve bu alana birçok emsal ülkeden daha fazla yatýrým yapýyoruz.
Sosyal bilimlerdeki veriler nadiren bu kadar nettir. ABD’de diðer ülkelerdekinden daha fazla silahlý þiddet olayý olduðunu çünkü silah satýþý ve bulundurma konusunda diðer ülkelere nazaran çok daha müsamahakar kanunlarýmýz olduðu izlenimini güçlü biçimde uyandýrýyorlar. Dünyadaki nüfusun yüzde beþini oluþturan Amerika, silahlarýn yüzde 50’sine sahip.
Kanunlarý sýkýlaþtýrmanýn silahlý þiddeti azalttýðý yönünde açýk kanýtlar var. Avustralya’da 1996’da tüm otomatik ve yarý-otomatik silahlarýn gerçek anlamda yasaklanmasýyla, sonraki 10 sene içinde silaha baðlý cinayetlerde yüzde 59luk bir düþüþ oldu. Tabii bu bizim 1994’te yürürlüðe soktuðumuz ve 600’den fazla istisna içeren yasaktan farklýydý. Silahlý intiharlarda ise yüzde 65lik bir düþüþ oldu. Yýlda yaklaþýk 20 bin Amerikalý silahla intihar ediyor ve bu diðerlerine nazaran çok daha baþarýya ulaþtýran bir yöntem.
Her zaman kötü ve dengesiz insanlar olacak. Ve popüler kültür onlarý etkileyebilir. Fakat hükümet insanlar eyleme geçmeden önce onlarýn zihinlerindeki en karanlýk düþünceleri nasýl saptayacak? Hükümetin menzilinin makul bir sýnýrda bitmesi gerektiði konusunda baský yapanlar, hükümetin düþünceleri denetlemesini, özgür ifadeyi kýsýtlamasýný ve bilgi ve eðlencenin satýþýný yasaklamasýný kuþkusuz istemezlerdi.
Bunun yerine hükümet neden daha basit ve baþarýlý olduðu ortaya çýkmýþ bir çözümü uygulamaya koyarak silaha eriþimi sýnýrlandýrmýyor? Fakat bu seferki, silah lobisinin bu tip yasaklarýn þiddeti azaltmadýðýný “ispatlamak” için kullanacaðý, yaptýrým gücü olmayan bir yasak olmamalý.
Geçen hafta, Newtown cinayetlerinden birkaç saat önce Çin’in Henan vilayetinde, bir adam bir okula girdi. Akli dengesi yerinde olmayan adam çocuklarý öldürmeye çalýþtý fakat bulabildiði tek silah bir býçaktý. 23 çocuk yaralandý fakat tek biri bile hayatýný kaybetmedi.
Newtown katliamýna sebep olan sorunlar karmaþýk deðil. Çözümler de. Yanýtlardan yoksun deðiliz. Bugün Amerika’da yoksun olduðumuz þey cesaret.
