ABD gündemi IÞÝD’di, þimdi ebola hastalýðý gündemin bir numarasý oldu. Karþýlaþtýrýnca, IÞÝD kýsmen uzak bir risk. Texas’ýn Dallas kentindeki ebola salgýný ise acil ve kapý önü riski... Ve ebolanýn IÞÝD’den daha önemsiz olduðu söylenemez... ABD’deki ebola, bir saðlýk sorununun nasýl ulusal güvenlik sorununa dönüþtüðünün dramatik örneði. Son zamanlarda hep terör öne çýkmýþtý, salgýn hastalýk ilk kez çok boyutlu bir ulusal güvenlik sorunu halinde canlý olarak önümüzde. 21. yüzyýla hoþ geldiniz: Belirtileri yüksek ateþ, vücudun hýzla güç kaybetmesi ve tedavi edilmezse iç organlardaki kanama ile ölüm.
Ebola ve terörün ortak noktasý, panik... Terör ve ebola virüsü gözle görülmüyor, baþka izlerin altýnda kendini saklayabiliyor. Nereden vuracaðý bilinmediði için kitlesel etkisi yüksek. Ebola ve terörün etkisi ayný.
Þundan anlatýyoruz: ABD’nin ebola ile ilk tanýþmasý, kendi doktorlarýnýn Afrika’da virüsü kapmasýyla baþladý. Ýki kiþi hastalýkla mücadele sýrasýnda virüs kaptýklarý için olay -görev riski- kapsamýnda görüldü, ilgililer ve birkaç Afrikalý yardýmcýsý ABD’ye getirildi, tedavi edildi. Olay kapandý. Geçen hafta ise bir yolcunun Dallas’a geldikten sonra hasta olduðunun anlaþýlmasý panik ve terörü baþlattý.
An itibariyle Dallas’ta hastanýn ilk kaldýðý evin önünde silahlý muhafýzlar var. Evin içinde dört kiþi hapis... Durumlarý kontrol altýnda, eve bazen maskeli ve koruyucu giysili elemanlar geliyor. Çevre apartmanlar boþaltýldý. Adý, karantina oluyor. Dallas’ta -IÞÝD hücre evi bulundu- dense de tepki ayný olacaktý. Ýþ gelip gelip silaha dayanýyor.
Daha önce de anlatmýþtýk: Günümüzde salgýn hastalýk bir uçak biletine bakýyor. Dallas’taki hasta Liberya’dan yola çýkmýþ, ABD’ye akraba ziyaretine gelmiþ. Çýkýþýna izin verildiði için Liberya devlet baþkaný çok mahcup oldu, özür diledi, ama yapacak birþey yok. Hasta Liberya-Brüksel-Washington-Dallas uçmuþ, uçuþlarda 300 kadar uçak yolcusu ile ayný ortamý paylaþmýþ. Þimdi yolcular risk altýnda... Brüksel, Washington ve Dallas havaalanlarýndaki risk ise ayrý mesele.
Bu arada hasta yolculukta ve Dallas’a geldiðinde henüz belirti göstermiyor. Eve geldikten sonra ateþleniyor, durumu kötüleþince hastaneye gidiyor. Ebola merkezi Liberya’dan geldiðini söylemesine raðmen hastane durumu anlamýyor, antibiyotik verip eve yolluyorlar. Bunlar duyulmadan önce Beyaz Saray paniði önlemek için -Dünyanýn en saðlam saðlýk altyapýsýna sahibiz, korkmayýn- diyordu. Ateþli adamý geri yolladýklarýnda altyapý çöküyor. Yani hastane, ilk temas eden ekip ve ilk trafikte kullanýlan ambulans ekibi de bu arada gürültüye gitti.
Olay burada da kalmýyor. Ziyaret edilen evde okul çaðýnda çocuklar var. Liberya’dan gelen amcayla muhabbetten sonra okula gittikleri için sýnýf arkadaþlarý ve okullar panikte... Veliler çocuklarý okuldan çekti. Ve bütün bunlar tek bir hastanýn yarattýðý terörün yansýmalarý. Üstelik hasta iyi niyetli ve terör niyeti yok.
Dallas’ta, ABD’nin ilk yerel ebola hastasýnýn teþhis edildiði duyulunca Wall Street’te borsada satýþ baþladý. Havayolu hisseleri satýldý, ebolaya aþý üreten ve salgýn hastalýkta iþe yarayacak saðlýk kuruluþlarýnýn hisseleri yükseldi. Ulusal güvenlik riskleri baþladýðýnda ekonomik etki de baþlýyor. Bu da yeni bir durum. Borsa etkisi anlýk ve habere dayalý refleks bir etki sayýlabilir. Ama risk yayýldýkça ve kalýcý olunca, ekonomik faaliyeti de yavaþlatýr. Týpký terör gibi salgýn hastalýk, ekonomik faaliyeti caydýrýcý etki taþýyor. Ýnsanlar evden çýkmazsa para harcamazsa ekonomi yavaþlar. Burada da bir hastadan ekonomik durgunluða geldik.
Bu satýrlarý yazarken Almanya’ya gelen bir Sierra Leone’li hastanýn gerilimi Almanya üzerinde baþlýyordu. ABD Genelkurmayý da 101. Hava Ýndirme Tugayý’ndan 700 askeri ebolaya karþý Liberya’ya yolluyordu. 101. Tugay ABD’nin en savaþçý tugayýdýr. Gerçi yollanan 700 asker, istihkam-mühendislik bölüklerinden ve lojistik destek için gidiyorlar. Ancak ulusal güvenlik riski olunca terör de olsa salgýn hastalýk da olsa iþ bir yerde silaha dayanýyor. Hastalýk ülkelerinde en uç senaryolar, temiz bir þiþe su ya da bir doz ilacýn silahla kurþunla güvenceye alýnmasýný öngörüyor. Karantina dendiðinde de Dallas’ta akla gelen çare, silahlý muhafýzlar... Önümüzdeki günlerde izlememiz gereken boyut bu.
twitter.com/selimatalayny
