Bir 50 yýl daha yaþamak isterdim; ama aklýnýza gelebilecek sebepler yüzünden deðil... 50 yýl sonra herkesin bilgisi dahiline gireceðini umduðum bugünle ilgili ifþaatlarý okuyabilmek ve “Acaba bizlerin içinde yaþadýðýmýz bu günler için bilmediðimiz neler anlatacaklar?” merakýmý giderebilmek için...
Ortadoðu bölgesinin þimdiki sýnýrlarý 1920’li yýllarda çizildi; yani Osmanlý Devleti’nin çöküþünden sonra... Osmanlý vilayeti sayýlan topraklardan 20’nin üzerinde devlet çýktý; ama çoðu baðýmsýz deðildi bu devletlerin... Ýngilizler bazýlarýný kendilerinin yaptý, Fransýzlar da diðerlerini...
O sýrada belirleyici rolü olmayan bir baþka devlet ise olan-biteni ajanlarýyla izlemekteydi. Evet, doðru bildiniz: Amerika...
Son ABD seyahatimde kitapçý raflarýný süsleyen iki kitap aldým. Biri, tarih profesörü Hugh Wilford’un, ‘Amerika’nýn Büyük Oyunu: CIA’nin gizli Arap uzmanlarý ve modern Ortadoðu’nun biçimlendirilmesi’ baþlýklý kitabý... Diðeri de, gazeteci Stephen Kinzer’in, biri dýþiþleri bakaný diðeri CIA baþkaný olarak, ABD yönetiminde bayaðý etkili olmuþ iki kardeþin hayat hikâyesi üzerinden Amerika’nýn dünyaya ve tabii Ortadoðuya da biçim verme çabasýný anlatan ‘Biraderler’ kitabý...
2. Dünya Savaþý öncesi ve sonrasýna tuttuklarý ýþýkla birbirini tamamlayan çalýþmalar...
Konuya ilgi duyanlar ilk kitabýn adýndaki tersliði herhalde fark etmiþlerdir. CIA kýsaltmasýyla anýlan Amerikan istihbarat örgütü, 2. Dünya Savaþý sonrasýnda (önce OSS adýyla) kurulmuþtu; daha önce böyle bir örgüt yoktu. Ters gelse de doðru bir tanýmlama; çünkü profesyonel hayatlarý Ortadoðu’da geçen Amerikan casuslarý, CIA kurulduktan sonra onun çatýsý altýnda görevlerini sürdürdüler...
Ajanlar? Kermit (Kim) ve Archie Roosevelt... Miles Copeland... Steve Meade... Wilbur Crane Eveland...
Kulis’i ilk gününden itibaren okuyanlar listedeki isimleri tanýyordur. Miles Copeland’ýn ‘Devletler Oyunu’, Kermit Roosevelt’in ‘Karþý Darbe’ kitaplarý hakkýnda çok yazdým; yayýncýlara tavsiyem üzerine tercümeleri yayýmlandý. Keþke Eveland’ýn ‘Kumdan Ýp’ adlý artýk klasikleþmiþ kitabýda ayný hüsn-ü kabulü görseydi.
Gayet basit bir sebepten: ABD’nin 26. baþkaný Theodore Roosevelt’in oðlu Kermit ile kuzeni Archie, Copeland, Meade ve Eveland bugün bildiðimiz Ortadoðu düzeninin babalarý sayýlabilir... Suriye’de, Irak’ta, Mýsýr’da; Lübnan’da, Ýran’da, 1940-1960 yýllarý arasýnda neler yaþandýysa, bu isimlerin bir biçimde dahli vardýr...
Darbe gerekiyorsa darbe yaptýrdýlar... Mevcut yönetim içinde kavga çýkartýp aralarýna nifak sokmak gerektiðinde bunu da becerdiler...
Maalesef bunlar tarihi gerçekler...
Copeland sözgelimi; Suriye’de birkaç yýl arayla yaþanan (1949, 1954, 1963 ve 1966) askeri darbelerin hepsinde belirleyici roller oynadý. Mýsýr’da Gen. Necip Darbesi’nde (1952) ve Cemal Abdünnasýr’ýn perde gerisinden çýkýp ipleri eline almasý sürecinde (1954) yine Miles Copeland vardý... Arada baþarýsýz kalmýþ darbe giriþimlerinde de...
Tabii isimlerini yukarýda saydýðým diðer ‘ajan’ arkadaþlarýyla birlikte...
Wilford’un kitabýnýn 246. sayfasýndan baþlayarak anlattýðý ABD’nin Suriye ve Mýsýr’da eþ-zamanlý darbeler planý gerçekten göz açýcý. ‘Bir darbe nasýl kýþkýrtýlýr, nasýl planlanýr ve nasýl icra edilir?’ sorularýna cevabý o sayfalarda anlatýlanlardan çýkartabiliyoruz.
Bu arada Archie Roosevelt’in 1951 yýlýndan baþlayarak üç yýl, ‘diplomat’ kimliðiyle, Ýstanbul’da CIA istasyon þefi olarak görev yaptýðýný, Lübnan asýllý genç eþi Selwa Haným’la birlikte kentin Batýlý elitlerini evlerinde aðýrladýklarýný öðreniyoruz.
“Keþke 50 yýl daha yaþayabilsem de, bugünlerde neler olup-bittiðini okuyabilsem” temennimi duyan bir dostum, “Merak etme”dedi ve ekledi: “Günümüzde bu tip þeyler o kadar uzun süre gizli kalmýyor...”
Doðru. Ýran’da Baþbakan Musaddýk’a karþý yapýlan Kim Roosevelt’in adýnýn karýþtýðý darbeyi kitaplaþtýran, New York Times’ý temsilen beþ yýl Ýstanbul’da yaþamýþ Stephen Kinzer’dan ‘Türkiye ve darbeleri’ konulu bir kitap yazmasýný bekliyorum zaten...
