Seteney Guaþe’yi yazdýktan sonra yüzlerce kardeþim Nart Tlepþ’le ilgili sorular sordu. Teker teker cevaplamak yerine bir tek yazýyla Nart destanlarýnýn bu büyük kahramanýný anlatmak istedim.
Nart Tlepþ, Nartlarýn en ulularýndandýr. Nart halkýnýn bütün araç ve gereçlerini yapmak, yeni buluþlarla toplumsal yaþamý kolaylaþtýrmak onun baþlýca görevleriydi. Her türlü madeni iþler. Olaðanüstü araçlar sunar halkýna. Maden çaðýnýn kapýsýný açan da Nart Tlepþ’tir.
Halk onu çok güçlü bilir. Seteney Guaþe ile kimi zaman yardýmlaþarak, toplumsal sorunlarý çözer. Seteney Guaþe kýzgýn bir taþ parçasýný Tlepþ’e kýrdýrarak Sosrýkua’nýn doðmasýný saðlar. Sosrýkua’yý maþasýyla suya daldýrararak çelikleþtiren de Tlepþ’tir.
Sosrýkua’nýn bir yiðit gibi büyümesini, eðitimini, silah kullanmayý öðrenmesini de Seteney’in isteði üzerine Tlepþ üstlenir; olgunlaþtýðýnda Seteney büyülü silahlar yapmasýný Tlepþ’ten ister.
Topal Hephaistos, Yunan Mitolojisinde, Tanrýçalarýn en güzeli Afrodit’le evlidir. Gerçi Seteney’le Tlepþ’in evliliklerinden pek söz edilmez, ancak iliþkileri Yunan Tanrýlarýný anýmsatýr. Ne var ki, Tlepþ toplum için çalýþýr, bütün buluþlarýný halkýn hizmetine sunar. Hephaistos öte yandan hep kötülük düþünen, kindar bir tanrý olarak tanýtýlýr. Hatta topal olduðu için kendisinden utanan annesi tanrýça Hera bile onun öfkesinden kurtulamaz. Topal tanrý içine zincirler saklý bir taht yapýp anasýna götürür. Hera bu tahta oturunca zincirlerle baðlan ýr ve bir daha kurtulamaz. Yani hem topal hem de çok çirkin olan Hephaistos, aþaðýlýk duygusundan kurtulamamýþ, sür-git kötülükler yapan Grek Mitolojisinin nefret simgelerinden biridir.
***
Oysa Tlepþ güçlüdür, cesurdur. Tarým araçlarýndan, döküm araçlarýna, silah yapýmýna kadar tüm uygarlýk için gerekli araç ve gereçleri toplumun hizmetine sunar. Abazin Halk Destanlarý bakýn ne der:
“Nartlar güçlü ve insanüstü bir ýrktý. Sert, ödün vermez, ulu bir halktý. Toplumsal düzenleri vardý; sorunlarýný Kuma Irmaðýnýn kýyýsýnda toplanan kurultaylarda çözerlerdi. Evli, çok güzel bir kadýn yaþardý aralarýnda. Nartlarýn her derdine derman olur, felaketlerde, savaþlarda, afetlerde, kýtlýkta halkýna yardým ederdi. O çaðlarda Nartlar en az üç yüz yýl yaþardý. Ayný çaðlarda demirci ustasý Tlepþ de nam salmýþtý dört bir yana. Seteney sýk sýk Tlepþ’in dökümhanesine giderdi. ‘Örsü taþtan, çekici de tahtadan olduðu için bu kadar yoruluyor’ diye üzülürdü. Derken aklýna bir fikir gelir; bir aðaç parçasýný yontarak bir takým örs ve çekiç maketi yapar, tam ortasýný da maketin deler ve sap takýlacak yeri de belirler. Tlepþ’e bir þey söylemez, maketi gece yarýsý dökümhanenin penceresinden içeri býrakýr. Sabah Tlepþ makete bakar, örs ve çekiç olduðunu anlar. Önce örsü döker demirden sonra da çekici biçimlendirir maketteki gibi. Ortasýna açýlan deliðe de bir sap takar. Ama çalýþýrken gene zorluk çekmekte, ateþten aldýðý kýzgýn demir parçalarý ellerini yakmaktadýr. Aklýna bir kerpeten ya da maþa yapmak gelmez.”
“Derken bir gün Seteney suya giderken yolda iki küçük yýlan yavrusu görür. Yýlanlar boyunlarýný birbirinin üzerinden geçirmiþ uyumaktadýr. Seteney’in aklýna bir fikir gelir; uzunca bir dala, uyuyan iki yýlaný takarak dökümhaneye götürür: “Tlepþ bunun gibi demirden bir þey yap da ellerin yanmaktan kurtulsun!’ Maþa ya da kerpetenin bulunuþu Seteney’in parlak zekasýndan doðar...”
Tlepþ’in yararlý buluþlarý, gücü, haksýzlýklara baþ kaldýrýþý, günümüz kadar çeþitli yazarlara esin kaynaðý olmuþtur. Ömer Seyfettin’in “Diyet” öyküsündeki demirciden, Yaþar Kemal’in “Aðrý Daðý Efsanesi”ndeki Demirci Hüsso’ya kadar çeþitli yazar ve ozanlarca iþlenen demirci, Nart Tlepþ ve Greklerin Topal Hephaistos’unun edebiyata yansýmasý olarak kabul edilebilir...
Kýsacasý nasýl Seteney Guaþe, bütün Çerkeslerin bilmesi, öðrenmesi hatta örnek almasý gereken bir yiðit kadýnsa, Nart Tlepþ de Çerkes erkeklerinin, namusu, gücü ve parlak zekasýndan esinlenmesi gereken bir Nart kahramanýdýr. Dilini, tarihini, efsanelerini öðrenmekse her Türkiye Cumhuriyeti yurttaþý Çerkes’in en doðal hakkýdýr!
