ABD’de köleliðin kaldýrýlmasý ile siyahlarýn beyazlarla belediye otobüsünde yan yana oturmasý arasýnda geçen süre yaklaþýk 100 yýldýr.
1955’te Alabama eyaletinde bir siyah kadýn otobüste beyazlara ayrýlan sýraya oturdu ve gözaltýna alýndý. Sonra siyahlar, belediye otobüslerini boykota baþladýlar. Herkes kilometrelerce yürüyor ya da siyahlarýn araçlarýna biniyordu.
Direniþin liderlerinden biri, rahip Martin Luther King’di. Siyahlarýn direniþi yayýlýnca 1956 sonunda ABD Anayasa Mahkemesi kamu araçlarýnda siyah-beyaz ayrýmýnýn anayasaya aykýrý olduðuna karar verdi. Yargýçlar o ana dek bir hukuksuzluk görmemiþlerdi. Anayasa ayný anayasa, kanun ayný kanun, ama toplumsal rüzgar deðiþince mahkeme kuralý deðiþtirdi.
Sonra asýl sorun baþladý: Mahkeme kararý günlük hayatta nasýl uygulanacak? Kural deðiþti ama Alabama’nýn beyazlarýnýn ve siyahlarýnýn kafasý ayný. Beyaz, yanlýþ adým attý, yanlýþ yerde oturdu diye silahýný çekip bir siyahý vurabiliyor. Ya da beyazlar diledikleri yerde istediði siyahý asabiliyor. Onlar nasýl deðiþecek?
Deðiþim ve geçiþ süreci için ML King siyahlara tek sayfalýk bir kýlavuz yazdý: Beyazlarla ayný otobüse binme konusunda öneriler.
King, bu süreçte bazý kötü durumlarýn yaþanabileceðini hatýrlatýyor ve -Siyahlar sakin olma ve onurlu davranma sorumluluðu altýndalar- diyor. Eyalette siyahlarýn sayýsý fena deðil. Ayaklansalar, otobüs bir yana, her yeri altüst edebilirler. Ancak King’in önceliði çatýþma çýkmamasý, can yanmamasý. Kargaþa çýkarsa -Siyahlar yeni haklarý hazmedemedi, iþte bu adamlara iyilik yaramaz- denecek... En büyük tehlike o. King diyor ki: Sözlü ya da fiili çatýþma çýkarsa bunu yapan biz olmayalým. Ayrýca siyahlarý uyarmýþ: Bu bildirideki önerileri okuyun, gerekirse ezberleyin, ki þiddet yaþanmasýn. Þiddet baþlayýnca o hakký almanýn da, kullanmanýn da anlamý kalmýyor.
Önce sekiz genel uyarý yapmýþ:
- Otobüste eþitliðe bütün beyazlar karþý deðil, çoðunun iyiniyetli olduðunu düþünün.
- Otobüsün her tarafýnda oturabilirsiniz. Binince boþ bir sýraya oturun.
- Otobüse binerken þiddetten mutlak uzak kalmak için kendinize söz verin, dua edin.
- Halkýmýzýn sakin onurunu yansýtýn.
- Genel nezaket kurallarýna uyun.
- Bu durum yalnýzca siyahlarýn zaferi deðildir (Yani sürece destek olan beyazlar da vardý, diyor) Böbürlenmeyin, övünmeyin -Sessiz ama dostça kalýn, gururlanýn ama kibirli olmayýn, sevinin ama abartmayýn.
- Kötülüðü etkisiz kýlacak kadar sevecen, düþmaný dosta dönüþtürecek kadar anlayýþlý olun.
ML King sonra -Otobüste neler yapmalý- konusunda dokuz uyarý sýralamýþ:
- Otobüs sürücüsüne yasaya uymasý söylenecektir, yani size yardýmcý olacaktýr.
- Baþka boþ yer varsa, bir beyazýn yanýna oturmayýn.
-Siyah ya da beyaz, kimin yanýna otururacaksanýz -Pardon- ya da -Ýzninizle- deyin. Nezaket kuralýdýr.
- Size küfür edilirse küfür etmeyin. Ýterlerse, karþýlýk vermeyin. Vururlarsa, siz vurmayýn. Ýyi niyetiniz, kanýtýnýz olsun.
- Olay çýkarsa mümkün olduðunca az ve alçak sesle konuþun. Yerinizden kalkmayýn. Ciddi bir olaysa sürücüye bildirin.
- Ýlk birkaç gün, þiddetten uzak kalacaðýna güvendiðiniz bir arkadaþýnýzla otobüse binin. Bakýþarak ve dua ederek birbirinize destek olabilirsiniz.
- Bir baþka siyah yolcu taciz ediliyorsa, kalkýp onu savunmaya gitmeyin. Saldýrgan için dua edin.
- Uzlaþma ve sosyal deðiþim yolunda yeni ve yaratýcý teknikler denemekten kaçýnmayýn.
- Eðer bu durumlarla baþ edemeyeceðinizi düþünüyorsanýz hemen otobüse binmeyin ve bir iki hafta daha yürüyün.
ML King bildiriyi -Halkýmýza Güveniyoruz, Tanrý Hepinizi Korusun- diye bitiriyor. Tarihi 19 Aralýk 1956.
Dün ABD’de ML King’i anma günüydü. Bu vesileyle hatýrlanan belge, ABD’nin bile nerelerden geldiðinin pusulasý... Yasa deðiþtirmenin ne kadar kolay, siyahla beyazý ayný otobüse bindirmenin ne kadar zor olduðunu gösteriyor. Hak kazanmanýn ve hak kullanmanýn bir sabýr sýnavý olduðunu hatýrlatýyor. Çanak çömlek kýrmadan hak kullanmanýn önemini belgeliyor. Azýnlýðýn hak kullanýrken özen göstermesi gerektiðini vurguluyor. Kanaat önderlerinin kýlavuzluðunun önemini anlatýyor. Demokratik sistemin inþasýnýn çok zaman alan bir olgunluk süreci olduðunu yazýyor... Toplumsal barýþ ve disiplinde din ve dua unsurlarýný da öne çýkarýyor... Belge, ML King’in neden ML King olduðunu tek sayfada özetliyor.
twitter.com/selimatalayny
