YALÇIN: Obama döneminde ABD sistemden çekildi, dünyadaki hegemonik istikrar bozuldu. Suriye’deki güvenlik maliyetini bölge ülkeleri ödüyor o yüzden. ABD gözetiminde oluþturulan PKK devletine karþý Türkiye bir an önce harekete geçmeli.
Yeni sürüm ‘böl parçala yönet’e karþý ne yapalým?
Obama döneminde Amerika’nýn Suriye politikasý var mýydý? Halihazýrda Suriye’de ne yapmaya çalýþýyor? Yeni sürüm ‘böl parça yönet’ siyaseti Suriye’de bir PKK devletini de kapsýyor mu? Türkiye kendi sýnýrýnda ‘ya DAEÞ ya PKK’ diyerek dayatýlan terörün devletleþmesi sürecine izin verecek mi? Müttefiki ABD’nin PKK desteði karþýsýnda ne yapabilir? AB daðýlmanýn eþiðine mi geldi? Yeni Baþbakan ile Türkiye yeni bir dýþ politika mý belirlemeli? Yeni dönemin eþiðinde sorularýmýzý Ýstanbul Ticaret Üniversitesi Uluslararasý Ýliþkiler Bölümü öðretim üyesi Yard. Doç. Dr. Hasan Basri Yalçýn cevapladý. Dr. Yalçýn uluslararasý iliþkiler teorisi ve uluslararasý güvenlik felsefesi çalýþýyor.
Baþbakan’ýn daha az düþman, daha çok dost sözünü siz de dýþ politikada yeni dönemin mottosu olarak mý okudunuz?
Türkiye’nin son on yýlýna bir dýþ politika vizyonu damga vurdu. Kimisi buna sýfýr sorun politikasý, kimisi ekonomik entegrasyon dedi. Yeni Osmanlýcýlýk diyen de eksen kaymasý diyen de oldu. Bir vizyon vardý. Ortadoðu’da Türkiye’yi merkezi bir aktör yapmak için odaðýný geniþ tutan, diplomasiyi ve ekonomik iliþkileri önde tutan, Türkiye’nin nüfuz alanýný geniþletmek isteyen bir vizyon. 2011’e dek sorunsuz iþledi.
DIÞ POLÝTÝKAYI TIKAYAN ARAP BAHARI DEÐÝLDÝ
Türkiye’nin bu vizyonu Arap Baharý ile mi sonlandý?
Kesinlikle katýlmýyorum.
Arap Baharýný Türkiye’nin vizyonu mu tetikledi peki?
Üçüncü sebep vardý. Arap Baharýný tetikleyen de dýþ politikada týkanmaya sebep de basit bir uluslararasý denklemdir.
Nedir?
Hegemonik istikrar kavramý. 2003’den 2010’a Ortadoðu’da ABD hegemonyasý vardý. ABD kabadayý gibi mahallenin merkezinde olduðu için diðerleri birbirinden güvenlik tehdidi hissetmiyordu. Sistem istikrarlýydý. Mahalle sakinleri kabadayýyý sevmese de birbirlerine sataþmaya cesaret etmiyordu. Ýran ile Türkiye, Türkiye ile Suriye, Suriye ile Suudi Arabistan, Suudi Arabistan ile Mýsýr birbirlerinden güvenlik tehdidi hissetmezler bu sayede. Dolayýsýyla 2003-2010 arasýnda Türkiye’nin o açýlýmlarýný yapabilmesini saðlayan þey ABD’nin bölgedeki varlýðýydý aslýnda.
ABD BÖLGEDEN AYRILDI, ORTADOÐU KARIÞTI
Ama mahalle mahvoldu?
Evet Irak’ta milyonlarca insan öldü, bölge karýþt, sorunlar çýktý. Üstelik demokratikleþme olacaktýysa da ket vuruyor, terörü bölgeye taþýyor. Ama yan etki olarak da devletlerarasý iliþkilerin daha istikrarlý yürümesine sebep oluyor. Uluslararasý istikrar denilen bu kamu faydasýný ABD ürettiði ve maliyetine katlandýðý için diðer ülkeler de baþka alanlara yatýrým yapabiliyorlardý. Mesele buydu. ABD’nin Irak’tan çekilmesiyle sistem çöktü. Öncesinde Ýran nükleer müzakerelerinde ABD’ye karþý oy kullanabilirsiniz. Ama ABD gider gitmez Kürecik’e kalkan koydurursunuz. Öncesinde Suriye’de ortak kabine toplar sonrasýnda olaylar çýkýnca ‘taraf tutalým ki iþ karýþýrsa güvenlik tehdidi olmasýn’ dersiniz. Dolayýsýyla o güvenlik maliyetini kendiniz üstlenmek zorunda olduðunuz için güvenliðinizi artýrmaya çalýþýrsýnýz. Diðer ülkeler de bunu yapar, bu spiral kendini yaratýr. Güvensizlik kendiliðinden doðar.
SURÝYE TÜRKÝYE YÜZÜNDEN MÝ BU HALDE?
Suriye’deki savaþýn sebebi Türkiye’dir diyenler var?
Birilerini suçlamak için yapýlan ideolojik bir okuma bu. Halbuki net: Amerika sistemden çekildiði için bu oldu. Türkiye’nin uluslararasý sistemi etkileyebilecek etkisi yok zaten. Türkiye’nin kendince öncelikleri var. O dönemlerde geniþ bir perspektiften takip ediyordu bunu ama güvenlik öne çýkmýþken o ajandayla olmaz.
ABD bu siyasetle hem istediðini alýyor hem de rakiplerini bertaraf ediyor öyle mi?
Kesinlikle. Bakýn ABD Suriye gibi bir ortamý Irakta yaþatabilmek, yani dünyanýn dört yanýndaki terörist örgütleri bir yere toparlayabilmek için milyarlarca dolar harcadý. Irak’ý istikrarsýzlaþtýrarak tüm terör örgütlerini oraya toplandýlar. Çeçenistan’daki cihatçýlarýn hepsi Irak’a gelmiþti. Þimdi neredeler? Hepsi Suriye’de! Neden? Çünkü orasý artýk bir terör cenneti. Terör cennetinde kimler savaþýyor? Hizbullah ile DAEÞ. Hizbullah ile Nusra. Birbirleriyle savaþmasa kimle savaþacak? ABD ile Batý ile savaþacak.
TÜM TERÖR ÖRGÜTLERÝNÝ SURÝYE’DE TOPLADILAR
ABD, PYD konusunda Türkiye’ye niye yalan söylüyor?
Amerika gözünüzün içine bakarak PYD’yi destekliyor, Suriye’ye gir diyor. Amerika bunu diyor çünkü siz ne kadar az aktörle iliþkideyseniz ona o kadar mahkum olursunuz. Ýran’la Rusya’yla vd ile sorun yaþadýkça ABD’ye daha mahkûm hale geliyoruz. Amerika ise uzakta durduðu için kimseye mahkûm kalmýyor. Bizim Suriye’de yapmamýz gereken þey bunu tersine çevirmek.
RUSYA ÝLE KONUÞMAK ABD’YÝ HAREKETE GEÇÝRÝR
Nasýl? Nedir o vizyon?
Kolay deðil. Devlet kurumlarýnýn olasýlýklarý hesaplayacaðý bir planlama gerek. Bu süreç bize çok zarar veriyor. Maliyet çok arttý. Mülteciler de terörde de. Türkiye’nin önceliði savaþa girmemekti, hala öyle. Þimdi resmin tamamen dýþýna çýkýp “ben yokum” diyebilmeli. ABD Halep’te kilitledi Rusyayý. Muhaliflerin yeterli destek görmediði kuzeyde Rusya’nýn Halep’i geçebilme ihtimali ABD’yi tedirgin eder, bir þeyler yapar. ‘Mülteciler Avrupa’ya isterlerse giderler, müttefiklerden destek gelmiyor zaten’ tavrýný koymalýyýz. Riskli ama Türkiye’nin karþýlýk verebileceðini göstermek, resmi bozmak için yapýlabilecek manevralar bunlar.
ABD SURÝYE’DE KCK DEVLETÝ ÝÇÝN ZORLUYOR
PYD-PKK Suriye’de fiziken var artýk ve Türkiye’nin uyarýlarýna raðmen Fýrat’ýn batýsýna da geçecek gibi?
Batýsýna geçemeyecekler. Rusya ve Ýran ile aðlarýmýzý arttýrsak o resim ters çevrilebilir.
Amerika ne yapýyor, Türkiye’nin sýnýrýnda bir PKK devleti mi oluþturuyor?
Nereye kadar götüreceðini veya ne istediðini bilmiyorum ama süreç oraya doðru gidiyor. Sürece kabaca gözlem üzerinden baktýðýmýzda PKK-PYD bir siyasal varlýk orada yaratýlmak isteniyor. Ne kadar çok aktör varsa bölgede Amerika’nýn o kadar iþine geliyor, dolayýsýyla bir KCK devleti kurulmasýný da muhtemelen tercih ediyor Amerika. Bunu zorluyor.
ERDOÐAN’A RAKÝP ARIYORLAR
Uluslararasý sistem Erdoðan’ý açýkça hedef alýyor. Ama Erdoðan seçilimiþ yetkilendirilmiþ meþru bir lider. Sizce bu durum daha ne kadar böyle sürer?
En prestijli organlar bile Erdoðan düþmanlýðý yapýyor. Erdoðan’dan rahatsýzlar. Bu sebeple Davutoðlu, Gül veya Kýlýçdaroðlu -isim mühim deðil- kimle iþbirliði yapabilirlerse onu Erdoðan’a rakip yapmaya çalýþýyorlar. Bu durum sürdürülemezmiþ gibi dursa sürüyor bir þekilde. Ama daha ne yapabilirler ki. Ailevi konuþmalarýný basýna mý sýzdýrýrlar? Suikast mý düzenlerler? Yeni Gezi mi yaparlar? PYD’ye destek mi verirler? Hepsini gördük. ABD neyi yapmadý ki þimdiye dek, neden korkacaðýz? Cesur bir deðerlendirme olabilir ama þu bir gerçek. Yaptýklarý her þey Erdoðan’ý daha da güçlendirmekten baþka sonuç doðurmadý. Gezi, Paralel vs olmasaydý Erdoðan tek baþýna ve bu kadar güçlü bir lider olarak çýkar mýydý ortaya? Erdoðan odak seçilince o da lider olarak rolünü iyi oynadý ve vazgeçilmez hale geldi. Bir taraf yýkmaya çalýþmaktan, diðeri yýkýlmamaktan vazgeçmedi.
AB TÜRKÝYE’YÝ ÝSTEMÝYOR, BU AÇIK
Ýngiltere AB’den ayrýlýyor. AB’nin isteksizliði Türkiye’yi de karar noktasýna getirdi. Erdoðan’ýn “gerekirse referanduma gideriz” açýklamasý sizce taktik mi gerçek mi?
AB de bizi aldatmaya çalýþýyor. Vizesiz kabul antlaþmasý mesela. Türkiye’deki þartlarý dikkate alarak Davutoðlu’na destek gibi küçük uyanýklýklar yaptý. Þunu görmeliyiz. Avrupa Türkiye’yi AB’de görmek istemiyor. Yoksa AB’nin katýlým için üç kriterini Bulgaristan tamamlýyor, Türkiye tamamlamýyor öyle mi? Bunlar hikâye. Vizesiz seyahat bahsi de öyle. Ýnatçý bir Türkiye Avrupa’yý çok rahatsýz ediyor. Ýliþkiyi koparmadan ‘iyi madem, ben de þunu yapýyor seni bekliyorum’ diyen Türkiye Avrupa’yý rahatsýz ediyor. Lanet olsun gidiyorum deseydi AB’nin iþine gelecekti.
ABD AB’YÝ DE ETKÝLEDÝ
AB daðýlacak mý sizce?
ABD’nin sadece Ortadoðu’dan deðil dünyadan çekilmesi durumu var burada. Bu durum sadece Ortadoðu gibi Avrupa’yý da etkiledi. Almanya’nýn Rusya’yla sorunu, Fransa’nýn Ortadoðu politikasý gibi AB de birbiriyle sorun yaþamaya baþladý. Ama Avrupa’da istikrarýn tarihi daha eski. Ayrýca AB’yi mümkün kýlan þey Almanlarýn Fransýzlarýn birbirlerini çok sevmesi deðil Almanya’nýn ABD iþgali altýnda olmasýdýr. Soðuk savaþ boyunca AB’yi yükselten þey buydu. Fransa 1950’lerde Almanya’dan korkardý. Fransa’nýn 2008’de yazdýðý güvenlik belgesiyle 2013’teki güvenlik belgesi ayný deðil. 2009 itibariyle Fransa NATO’ya üye oldu çünkü Fransa için AB projesi bitti.
Amerika sürekli yalan söylüyor
Amerika, Türkiye için nasýl bir strateji uyguluyor peki?
Maalesef ABD kadar Türkiye’ye zarar veren baþka aktör yok þuan. Rusya dahil. Rusya ve Ýran’la, bölge ülkeleriyle yaþanan sorunlarýn temel sebebi ABD’nin sorumluluklarýný yerine getirmemesi. Suriye sürecinin baþýndan beri Amerikalýlar yüzlerce yalan söyledi. Esed’e müdahaleden insani yardýma, uçuþa yasak bölgeden eðit donata her seferinde yalan söylediler. Ama o kadar merkezi bir rol oynuyor ki ABD onunla o diplomatik müzakerelere devam etmek zorunda kalýyorsunuz. Bile bile lades yani.
Türkiye PYD’ye operasyon yapsýn
Yalan ve zorlamalarla Türkiye’yi kopuþa ittiðini deðerlendiremiyor mu Amerika?
Mesele tam da o! Türkiye Rusya’ya, Ýran’a, Mýsýr’a, Ýsrail’e karþý yalnýz kalýr, terslik yapamaz diye düþünüyor ama artýk baþka sorular sorma vakti. Madem Amerika gelmiyor, gelmeyecek o zaman biz PYD’ye neden operasyon yapmýyoruz? Bakalým ABD ne yapacak? Bu sýkýþmýþlýktan çýkýþ için her seçenek sorulmalý konuþulmalý.
