ABD’de yapýlan son araþtýrmalara göre süt tüketimi kiloyu korurken yaðlanmayý azaltýyor. Yaðlanma sebepleri arasýnda patates cipsi ve kýzartmasýnýn ardýndan ‘iþlenmiþ et ürünleri’ gelmesi dikkat çekici.
Temel besinlerimizden biri olan süt ve süt ürünlerinin saðlýklý yaþam ve özellikle kilo kontrolü üzerinde etkileri de çeþitli araþtýrmalarýn konusu olmuþtur. Çalýþmalarda süt ürünlerinin kullanýlmasý ile vücut yað oranýnýn azalmasýna karþýlýk, vücut aðýrlýðýnda pek bir etkisi gözlenmemiþ. Bu da yaðsýz et kütlesini koruduðu þeklinde yorumlanmýþ. Diðer taraftan yoðurdun hem kilo hem de vücut yaðý üzerinde diðer süt ürünlerine oranla daha etkili olabildiðine dair bulgular var. Bu etki, muhtemelen yoðurdun baðýrsaktaki yararlý mikroorganizmalarýn (mikrobiyota) üzerinde yaptýðý olumlu etki ile açýklanýyor.
ABD’de yaþam tarzý ve beslenme þeklinin kilo alma ile iliþkisini belirlemek üzere dört yýl boyunca 22 bin 557 erkek ve 98 bin 320 kadýn gönüllü üzerinde yürütülen 3 kapsamlý izleme (prospektif) çalýþmasýnýn sonuçlarý bizlere bu konuda bazý ipuçlarý veriyor (Not: “HPFS; saðlýk profesyonelleri izleme çalýþmasý” ve “NHS; Hemþireler saðlýk çalýþmasý”). Bu sonuçlarý deðerlendirilerek hazýrlanan ‘kilo almaya’ neden olan besinler listesinin baþýnda ‘patates çipsi’ ve hemen altýnda ‘patates kýzartmasý’ geliyor ve þu þekilde sýralanýyor: Ýþlenmiþ et ürünleri (sucuk, salam vd.), iþlenmemiþ kýrmýzý et, tereyaðý, tatlýlar ve beyaz un.
Kilo verdiriyor
Bu listede dikkatimi çeken husus, kadýn ve erkekler için ayrý ayrý deðerlendirme yapýldýðýnda, yukarýda bahsettiðim tüm besinlerin kadýnlarda erkeklere oranla yaklaþýk yüzde 10 ile 60 arasý ‘daha fazla kilo artýþýna’ yol açmasý. Ayný çalýþmada ‘kilo vermeyi saðlayan besinler’ listesinde ise ‘YOÐURT’ baþý çekiyor. Ardýndan sýrasýyla kuruyemiþler, meyveler, tam tahýl, sebzeler geliyor. Kilo azalmasýnda da yine cinsiyet farký dikkati çekiyor ama bu defa bayanlar avantajlý, yani bu besinler bayanlarda (tam tahýl hariç) daha fazla kilo kaybýný saðlýyor. Peynir ise çok ilginç, bayanlarda az oranda kilo kaybýna, erkeklerde az da olsa kilo artýþýna yol açmýþ. Bir diðer ilginç bulgu ise tam yaðlý sütün az da olsa kilo kaybý saðlamasýna karþýlýk, diyet sütün (yaðý alýnmýþ ya da azaltýlmýþ) bayanlarda kilo artýþýna yol açmasý. Hâlbuki insanlara þiþmanlamamak için diyet süt öneriliyor!
Toplam 883 kiþiyi kapsayan ve bilimsel tasarýma uygun 14 klinik çalýþmanýn sonuçlarýnýn deðerlendirildiði çalýþmanýn (meta-analiz) sonuçlarý süt ürünlerinin vücut yaðýnýn azaltýlmasýndaki etkinliðini destekliyor. Herhangi bir kalori sýnýrlamasý uygulanmadan doðrudan süt tüketimi miktarý ile kilo kaybýnýn iliþkisinin deðerlendirildiði bu çalýþmalarda sütün vücutta yað kütlesi ve bel çevresinde az da olsa azalmayý saðladýðý, buna karþýlýk vücutta yaðsýz et kütlesinde bir artýþ saðladýðý gözlemlenmiþ. Dolayýsýyla, kalori sýnýrlamasý diyetleri ile birlikte yapýlacak uygulamalarýn vücut yaðý kaybýnýn ve bel çevresindeki incelmenin daha belirgin olabileceði ileri sürülüyor.
Bu bulgunun açýklanmasýnda temel olarak süt içerisindeki ‘kalsiyum’ üzerinde duruluyor. Sütün artan tüketim miktarý ile vücuda alýnan kalsiyum baðýrsaklarda yaðlar ile çözünmeyen kalsiyum kütleleri oluþturarak ve safra asitleri ile baðlanarak besinlerdeki yaðlarýn emilimini engellediði düþünülüyor. Nitekim yapýlan çalýþmalarda (çapraz-döngülü) bir hafta süresince önce yüksek süt kalsiyumu ve ardýndan yine bir hafta düþük süt kalsiyumu içeren diyet verilen gönüllülerde sütle alýnan kalsiyum miktarý arttýkça dýþkýlama ile baðýrsaktan atýlan yað miktarýnda da artýþ tespit edilmiþ.
Acýkmayý geciktiriyor
Sütteki proteinler (kazein, whey, vd.) de doygunluðu artýrarak acýkmayý geciktirmekte. Ayrýca süt proteinleri insülin salýnýmýný artýrýr (insülinotropik) ve bu suretle serbest glikozun hücre içerisine girmesini saðlar. Diðer taraftan, süt ürünlerinin vücuttaki iltihap geliþiminde rol oynayan proteinler üzerinde de etkili olduðu bildirilmekte. Bilindiði gibi þiþmanlýk vücutta iltihaba yol açan proteinlerin miktarýný artýrdýðý için kalp ve damar hastalýklarýndan tutun kanserlere kadar birçok hastalýðýn oluþumunda risk faktörü kabul edilmekte. Kilolu ve aþýrý þiþman bireyler üzerinde yürütülen bilimsel kurguda klinik çalýþmalarda süt ürünleri (yoðurt, peynir, süt) tüketen bireylerde bu iltihap proteinlerinin deriþiminin dengede olduðu, buna karþýlýk kýsýtlý miktarda süt ürünleri verilen gruptaki bireylerde iltihaba yol açan proteinlerin miktarýnýn daha yüksek olduðu gözlemlenmiþtir. Ancak bu konuda daha ayrýntýlý çalýþmalarýn yürütülmesine ihtiyaç duyulmaktadýr.
