Ýlk þahit olduðum sokak gösterisi kesinlikle buydu. Oturduðum evin balkonundan elli yýl önce 6-7 Eylül’e benzer bir sokak gösterisine tanýk olmuþtum. Ýzmir’de…
20 Aðustos geldi mi, Ýzmir’de fuar açýlýr ve ondan sonraki bir ay boyunca þehir fuarla yatar kalkardý. Sadece þehir mi; elbette hayýr; Ýzmir’in çevresi de fuara akýn ederdi. Þehrin en canlý olduðu aylar olurdu aðustos ve eylül. Fuar kapandý mý, zaten okullar açýlýrdý. Benim de çocukluðumun ve gençliðimin güzel anýlarý arasýnda bulunan fuar zamanýnda eðlence yerleri, tiyatrolar hýncahýnç dolar taþardý. Annemle babam da her akþam muhakkak o zamanki deyimle gazinoya giderlerdi. Þimdi artýk ancak basýn koleksiyonuna bakarak hatýrlayabileceðim bir tarih olan 29 Aðustos 1964 akþamý ve gecesi Ýzmir sokaklarý kalabalýk saldýrgan gruplarýn talanýna maruz kalmýþtý.
Evimizin balkonundan gördüklerim
O akþam annemle babam her zamankinden daha erken bir saatte gece gezmesinden eve döndüler. Heyecan içindeydiler. Onlarý belki de o zamana kadar bu derece telâþlý görmemiþtim. Anlattýklarýna göre; bir grup onlar fuarda Göl gazinosunda iken, gazinoyu basmýþ ve Kýbrýs’ta katliam olurken, gazinoda nasýl eðlenebildiklerini sorarak, herkesi hakaretler ederek zorla dýþarýya çýkarmaya baþlamýþ... Galiba itiþip kakýþmalar da olmuþ… Hayal meyal hemen balkona bayrak asýldýðýný hatýrlýyorum. Yoksa bu bayrak asýlma hikâyesi bir baþka sahneye mi aitti de, ben onu bu sahneye monte ediyorum; burasýnda pek emin olamadým doðrusu. Neyse, bizim ev Alsancak Talât Paþa Bulvarý üzerinde, bulvarýn son apartmanýydý. Þirinyuva apartmaný. Biz üçüncü kattaydýk ve Ýngiliz Anglikan kilisesi tam çarprazýmýzda kalýyordu. Balkonumuzdan bulvarý ve kiliseyi rahatça görmek mümkündü. Hatta kilisenin önündeki geniþ alanda akþamlarý futbol bile oynamýþlýðýmýz vardý.
Evimiz fuara da yakýn sayýlýrdý. Birsüre sonra fuardan çýkan bir grup olduðunu sandýðým çok kalabalýk bir gösterici grubu, bizim evin önündeki kilisenin önüne geldiler. Kiliseye ait olan yanýndaki ev de, aslýnda kilise papazýnýn lojmaný idi. Bugün artýk Ýngiliz konsolosluðu olarak kullanýlýyor. Biz de balkondan heyecanla olayý takip ediyorduk. Kalabalýk saldýrgan grup, papazýn evini de sardý. O kýsým hafýzamda muðlak... Papaza ve evine de saldýrý oldu mu, hatýrlayamýyorum. Fakat kiliseye saldýrýyý gayet net hatýrlýyorum.
Sokaðýmýzda meydana gelen hadise
Grup kiliseyi sardý ve saldýrdý. Ýçeri girdiler. Ýçeride ne olduðunu bilmiyorum; fakat kýsa bir süre sonra kilisedeki oturma sýralarýný dýþarý çýkarmaya baþladýlar. Sýralarý kilisenin dýþýndaki bizim futbol oynadýðýmýz alana attýlar. Sonra nasýl baþardýlarsa, tahta sýralarý yaktýlar. Yangýn baþladý. Belki de hemen karþýmýzdaki benzin istasyonundan benzin ya da gaz almýþlardý. Belki de yanlarýnda getirmiþlerdi. Ama bugünkü tecrübemle biliyorum ki, o sýralarý yakmak için muhakkak yanýcý bir þey gerekirdi. Yangýn bayaðý büyüdü. Çocukluðumda belki de ilk korktuðum sahne bu olmuþtu. Babamýn hemen itfaiyeyi telefonla aradýðýný da hatýrlýyorum. Gerçekten de bir süre sonra itfaiye geldi ve yangýný söndürdü. Kilisedeki tahribatýn boyutunu ise hiç bilemiyorum. O zaman demek sekiz yaþýndaymýþým; fakat hafýzama kazýnan sanýrým ilk önemli olaydý. Elli yýl sonra bile gözümün önündeki canlý yangýn sahnesini ve saldýrganlýðý iyi hatýrlayabildiðime göre.
YENÝ ASIR GAZETESÝNDEN OLAYLAR (30 Aðustos 1964)
Amerikan, Rus payvonlarý ile Yunan Konsolosluðu Tahrip Edildi. Yüze yakýn nümayiþçi nezarete alýndý; altý kiþi de yaralý. Ýngiliz, Çek ve Mýsýr pavyonlarý da taþlandý.
Amerika’nýn Kýbrýs buhranýnda Türkiye’ye karþý takýndýðý son tavýr, dün fuardaki Amerikan pavyonu önüne toplanan öðrenci gruplarý ve halk tarafýndan protesto edilmiþtir. Bu arada geç vakit Rus ve Amerikan pavyonlarý tahrip edilmiþ; Amerikan, Rus, Çekoslovak, Ýngiliz ve Birleþik Arap Cumhuriyeti bayraklarý indirilmiþtir. Daha sonra Yunan konsolosluðuna gidilmiþ ve tahribat yapýlmýþtýr.
Öðrenciler daha önce fuara gelenlere birer beyanname vererek, Amerikan pavyonunu ziyaret etmemelerini talep etmiþlerdir. Dün akþam daðýtýlan yirmi bin beyannamede þöyle denmektedir: “Vatandaþ, seni haklý olan Kýbrýs davasýnda haksýz çýkarmak isteyenlerle dost olamazsýn. Bunun için Amerikan pavyonunu ziyaret etme.” Bu arada Amerikan pavyonu önündeki aðaç ve direklere asýlan dövizlerde þunlar yazmaktaydý: “Johnson False Friend”, Johnson barýþçý mý, yoksa rey avcýsý mýsýn?”, “Ýnsan haklarý evrensel beyannamesi nerede?”, “Nato fiyasko”, “Yankee go home!”, “Otuz milyon taksim istiyor” Beþ dakika sonra dövizler asýldýklarý yerlerden emniyet kuvvetlerinin müdahalesi ile indirilmiþtir. Bu arada gençlerle konuþan Belediye Baþkaný Osman Kibar, “Hareketlerinin bizi rencide ettiðini gösterdik. Bu þekilde de maksadýmýza erdik. Bunun haricinde herhangi bir galeyan birçoklarýnýn iþine yarayabilir.” demiþtir.
Bu arada pavyon önünde toplanmýþ bulunan kalabalýk arasýnda garnizon komutaný tümamiral Ferit Denizmen, emniyet müdürü ve ekseriyeti Amerikalý ecnebiler de görünüyordu. Öte yandan, garnizon komutanlýðý da herhangi bir müessif olaya mani olmak üzere bir hazýr kýt’a ittihaz etmiþtir. Nümayiþçi gençler, saat 21:45’de fuarda gezmeye baþlamýþlar; “ Türk gençliði çok yaþa, kahrolsun Yunan ve ordu Kýbrýs’a” tezahüratýnda bulunarak ve Plevne marþýný “Þanlý büyük Türk ordusu Kýbrýs’tan geçmem” nidalarý ile yollarýna devam etmiþlerdir. Öðrenciler, saat 22’de 9 Eylül kapýsý önünde nümayiþin sona erdiðini bildirerek fuarý terk ettiler. Küçük nümayiþler halinde baþlayan gösteri beþ dakika sonra ayný kapýdan akýn eden öðrenciden gayrý gruplarýn iþtiraki ile çýð gibi büyümüþtür.
Nümayiþçiler, saat 22:10’da þiddetli olarak Birleþik Arap Cumhuriyeti pavyonu önünde gösteriler yapmýþlar, topluluktan birinin “Rus pavyonuna” demesi üzerine koþar adým ilerlemeye baþlamýþlardýr. Nümayiþçiler Rus pavyonu önündeki Lenin ve Kruþçef’e ait resimleri parçalamýþlar ve pavyonu taþ yaðmuruna tutmuþlardýr. Polis, olay yerine üç dakika sonra geldiðinde, her þey olup bitmiþ, ýþýklý yazýlar ve camlar parçalanmýþtý. Nümayiþçi grup, beþ dakika sonra tekrar Amerikan pavyonunun önünde toplanmýþ, derhal tertibat alan polis ve askeri birliklerden kurulu kordonu yarmýþ ve pavyona girmiþtir. Bu arada Amerikan bayraklarý direklerinden indirilmiþ ve nümayiþçi gruplar tarafýndan parçalanarak yakýlmýþtýr.
Tamamen kontrolden çýkan topluluk, saat 23’de tekrar Rus pavyonu önünde toplanmýþtýr. Tekrar tecavüze baþlanmýþ ve Rus bayraklarý indirilerek yakýlmýþtýr. Bu arada nümayiþi bastýrmaya gelen askeri birliklerin mensuplarý omuzlara alýnmýþtýr. Garnizon komutanlýðýnýn hazýr kýt’asý Amerikan pavyonunun tahribinden sonra diðer pavyonlarý da kordon altýna almýþtýr. Saat 23:10’da tekrar spor sarayýna giden nümayiþçiler, Birleþik Arap Cumhuriyeti ve Çekoslovak bayraklarýný indirerek parçalamýþlardýr. Bu arada Ýngiliz pavyonunun camlarý kýrýlmýþ, bayraðý yýrtýlmýþtýr. Nümayiþler sýrasýnda yaðma ve çapulculuða tesadüf edilmemiþtir.
Nezarete alýnanlar
Fuarda Amerikan aleyhtarý gösterilerle baþlayan nümayiþlerin büyümesiyle Rusya, Amerika, Bulgaristan, Birleþik Arap Cumhuriyeti, Ýngiltere, Çekoslovakya pavyonlarý ve Yunan konsolosluðu ve Amerikan haberler merkezi önünde yapýlan gösteriler ve tahribatla beþ kiþi yaralanmýþ, yüze yakýn nümayiþçi de nezarete alýnmýþtýr. Hâlâ polis ve askeri makamlar, vasýtalarý ile nümayiþçilerin elemanlarýný toplamaktadýr. Gece yarýsýndan sonra vali Niyazi Dalokay, Ýçiþleri Bakaný Orhan Öztrak, olaylarý tafsilatý ile bildirmiþ ve gazetecilere verdiði demeçte hasarýn tesbiti için fuarýn yarýn bir gün için kapatýlacaðýný bildirmiþtir.
Belediye reisi Osman Kibar, fuarýn kapatýlýp kapatýlmayacaðý hususunda henüz bir karara varýlmadýðýný söyleyerek þöyle demiþtir: “Yine bahtsýz Osman Kibar, tecavüze uðrayan pavyonlarý ziyaret edecek ve taziyelerini bildirecek. Maddi hasar mühim deðil, manevi zararýn tamiri çok güç.” Nümayiþler sýrasýnda Rus pavyonundaki personelin nümayiþçilere yardým ederek tahribata bilfiil katýldýklarý ileri sürülmektedir. Nümayiþçiler yürüyüþ sýrasýnda, içki içilen bazý gece kulüplerinde de geniþ ölçüde tahribat yapýlmýþtýr. Nümayiþçi gruplar gece yarýsýndan sonra Alsancak’taki Ýngiliz kilisesi ile konsolosluk binasýný ateþe vermek istemiþler, fakat teþebbüs itfaiyenin zamanýnda yapýlan müdahalesi ile önlenmiþtir. Nümayiþçiler saat 01:30’da Cumhuriyet alanýndaki Atatürk heykeli önünde toplanmýþlar, Ýstiklâl Marþý söyleyerek daðýlmýþlardýr.
