Ýtalyan düþünür Vico, Yeni Tarih adlý meþhur kitabýnda, tarihi üç çaða dayandýrýr: Tanrýlar çaðý, kahramanlar çaðý ve insanlar çaðý. Batý düþüncesi ve evrimcilik üzerinden yapýlan bir okuma. Çaðlarý üçlü okuma geleneði Batýda her zaman yaygýn. Burada modern öncesi çaðlar ergenlik, modern sonrasý çaðlar da olgun insan diye imgelenir. Modern çað, insanlar çaðýdýr. Öncekiler ise masallar, efsaneler ve kahramanlarla dolu bir zaman. Bu nedenle güzel olanlar ileri olan modern çaðda yaþýyor. Bunun pratik karþýlýðý da modern Batý.
Ýslam, Kýsas-ý Enbiya geleneðiyle çaðlarý peygamberler üzerinden anlatýr. Kur'an kýssalarýnda öyle Tanrý gibi tek adamlar ve kahramanlarla anlatýlan bir tarih yok. Allah'ýn anlattýðý Peygamberler büyük kahramanlara benzemiyor! Hz. Ýbrahim, bir putçunun çocuðu ve tek baþýna dönemin en büyük gücüne, yani "Tanrý insan" Nemrut'a baþkaldýrýyor. Dünyada ülkeler fetheden, büyük paralara ve hazinelere hükmeden, devlet yöneten bir þahsiyet hiç deðil.
Hz. Musa, Kuran'da en çok bahsedilen peygamber. Ne gücü var, ne de kahraman! Fakat kendi çaðýnýn en büyük gücüne baþkaldýrýyor. Buna karþýn Firavun, Tanrý Ýnsan. Kendisini ilah ilan ediyor. Herkes bana tapacak diyor. Yahudileri köle olarak kullanýyor. Büyük anýtlar yapýyor. Binlerce insan onun mezarýný yapmak için seferber oluyor. Savaþlar kazanýyor. Büyük kahraman! Kâhinleri var, büyücüleri var. Büyük bir devlet, büyük bir medeniyet! Þehirleri, silahlarý, bilimleri, mimarisi, yazý sistemi ile döneminin en büyük medeniyetlerinden. Topraklarý sulayan kanallarýyla büyük bir ekonomi göze çarpar. "Öldüren de benim, dirilten de ben" diyor. Kendisini Tanrý görüyor. Vico'nun dediði Tanrýlar Çaðýnýn model adamý.
Peki Hz. Musa nasýl bir tiptir?
Hiçbir þeyi yok. Bir çoban. Köle toplumuna mensup. Yanýnda olacak güçlü bir kabilesi de yok. Ne þehirleri var, ne ordularý, ne de medeniyeti. Doðru dürüst bir ailesi bile yok! Bir yokluk tipidir Hz. Musa. Büyük bir hatip ve büyük bir bilim adamý da deðildir. Fakat bu yokluklardan Allah bir varlýk yaratýyor. Bütün varlýðýn sahibi gerçek Allah, bu yokluk tipini ilahlýk iddiasýnda bulunan kiþi karþýsýna çýkarýyor. Ona haddini bildiriyor. Hz. Musa, yokluktan varlýða yükseliyor. Tutulan dili açýlýyor, korkarak kaçan bir þahýs iken þimdi insanlarý "Tanrý Ýnsan" varlýðýyla ürküten Firavun karþýsýnda cesur bir þekilde konuþuyor. Ona meydan okuyor, kölelik düzenini yýkýyor. Bir köle toplumunu hiçten var ediyor. O bir peygamberdir. Peygamber, salt insandýr. Ýnsanlar çaðýnýn bütün zamanlarýný temsil ediyor.
Son peygamber Hz. Muhammed kim? Mekke'de kahraman olarak mý tanýnýr, yoksa haþa Tanrý insan mý? Bir yetim. Bir kabile mensubu. Ne Sasani ne de Bizans medeniyetlerinin mekteplerinde okumuþ. Büyük serveti de yok, büyük siyasi gücü de. Baba ve annesi bile yok. Dünyevi olarak bir hiç! Haþimoðlularýna mensup. Mekke þartlarýnda soylu kabul ediliyor. Ancak Mekke sýnýrlarýný aþamayan bir soyluluk! Hz. Muhammed de bir "hiç insan"dýr! Buna karþýn ahlaký ve ruhuyla büyüktür. Muhammed'ül Emindir. Dünyevi hiçliðe karþýn, ruhani büyüklük. Buradan büyük bir çað doðuyor. Ýnsanlar çaðý. Ne kahramanlar çaðý, ne de Tanrýlar çaðý! Çünkü kadýnlarýn gömülmesini yasaklýyor, kadýnlara miras veriyor, efendilerine köleler ile eþit yeme içmeyi þart koþuyor. Köleleri savaþ komutaný yapýyor.
Peygamberler, tüm çaðlarýn bilge insanlarý. Kýsas-ý Enbiya her zaman bizim tarih fenerimiz. Yolumuzu yine onunla aydýnlatacaðýz. Ýnsan, Allah'ýn halifesi olan bir özne. Tanrýlar ve kahramanlar olmak ise benliðe yabancýlaþmak.
