Ýran’da Ahmedinecat gitti, Ruhani geldi... Yeni Cumhurbaþkaný üslubunu yumuþattý, yeni yollar deneyebileceði izlenimi verdi ve durum dünyada heyecan yarattý... Ahmedinecat’ý özleyen yok. Türkiye de Ahmedinecat’ý ya da üslubunu özlemiyor. Ruhani’nin yapýcý mesajlarý ise teþvik ediliyor.
Cumhurbaþkaný Abdullah Gül, Ýran Cuhurbaþkaný Ruhani ile önceki gün ilk kez bir araya geldi. Ruhani ile ABD Baþkaný Obama ayný binada olurlar mý, tesadüf koridorda karþýlaþýrlar mý, elleri birbirine deðer mi diye tartýþma sürerken, Türk ve Ýran liderleri, son birkaç yüzyýldýr yaptýklarý gibi, oturup konuþtular.
Türkiye Ýran’daki üslup deðiþikliðini olumlu karþýlýyor... Ruhani’nin iyi bir rüzgar yakaladýðýný, yeni bir dönem baþlattýðýný ve bu anlayýþýn sürmesi halinde uluslarasý alanda Ýran lehine hava oluþacaðýný düþünüyor. Bu görüþler Cumhurbaþkaný Gül tarafýndan Ruhani’ye iletildi.
Ýran’ýn dýþ dünya ile diyaloðunun baþlamasý konusunda Türkiye’nin bir sorunu yok. Tam aksine Türkiye, süreci destekliyor. Ayrýca Türkiye bu yeni anlayýþa sahip Ýran ile Suriye konusunda iþbirliði yollarý öneriyor. Ýran’ýn taraf olduðu iki ana sorun var. Biri nükleer program, diðeri Suriye. Nükleer konuda Ýran’ýn öncelikle ABD ile anlaþmasý gerekiyor. Ve bu süreç baþlarsa, genel yumuþama olursa, paralel olarak Suriye konusunda ilerleme mümkün olabilir. Gül-Ruhani görüþmesinde zaten nükleer konu ele alýnmadý, daha çok Suriye konuþuldu. Acil çözüm isteyen, artýk tükenmekte olan, yok olan Suriye.
Cumhurbaþkaný Gül, BM Genel Kurulu’ndaki konuþmasýnda, Suriye konusunda -komþu ülkelerin de katýldýðý acil çözüm- önerisinde bulunmuþtu. Gül, Ruhani’ye -bölge sorunlarýný bölge ülkelerinin sahiplenmesi- vurgusu da yaptý. Suriye konusunda bölge ülkelerinden çok dýþarýdakilerin sesi çýkýyor...
Aslýnda Türkiye iki yýl önce Suriye konusunda Ýran, Suudi Arabistan, Mýsýr’ý bir araya getirip çözüm süreci baþlatmak istemiþti. O çaba, Suudi-Mýsýr çekiþmesiyle rayýndan çýktý. Þimdi Gül, Ruhani’ye -bölgenin iki önemli ülkesi olarak yapýcý iþbirliði- öneriyor. Bu da, eðer baþlarsa Suriye diplomasi sürecine Ýran’ýn katýlmasý demek. Cumhurbaþkaný Gül, Ýran dýþlanarak Suriye’de çözüm olmayacaðýný söylüyor. Bu mesaj Tahran’da da yanký yaptý. Ýran, Cenevre 2 diye anýlan büyük Suriye konferansýna katýlmak istiyor. Gerçi böyle bir konferans olur mu, olmaz mý, o tartýþmalý... Ancak sürece Ýran katýlýmýný ABD engelliyordu. Þimdi ABD-Ýran yumuþamasý, Cenevre’ye de yansýyabilir.
Öte yanda bütün bu sürecin baþarýsý kesin deðil. Ruhani’nin yapýcý mesajlarýný icraata dönüþtürme gücü var mý, bilinmiyor. Ýran’da iç siyaset çok kutuplu... Bu mesajlar gerçek bir dönüþüm mü, yoksa baþarýlý bir PR hareketi mi, o da belirsiz... Ruhani nükleer konuda öncelikli süreç baþlatýp sonra diðer konulara girmek istiyor. Nükleerde olay -atom bombasý yapma/yapmama- noktasýnda bitiyor. ABD hemen -yapmama- taahhüdü istiyor, ama Ýran bu kartý hemen býrakmak istemeyecektir. Nükleer, kolay çözülür bir sorun deðil. Ýran, karþýsýnda yalnýzca ABD’yi deðil, ABD artý Ýsrail’i görüyor. Ýran ABD ile büyük pazarlýða girer mi? Yani nükleer çözüm, diplomatik tanýnma ve yaptýrýmlarýn kalkmasý için çok kapsamlý pazarlýk yapar mý? Bu da cevapsýz. Öyle bir pazarlýk -Büyük Ortadoðu Pazarlýðýna- da gidebilir, ama taraflarýn siyasi güçleri buna el vermez. Bu pazarlýðýn yapýlacaðý çarþý fazla kalabalýk.
Ve Suriye... Ýran bütün Suriye’yi mi, tek Beþar’ý mý, yoksa Þii nüfusu mu destekliyor? Ya da Suriye, Ýran için yalnýzca Akdeniz’e ve Lübnan’ýn Þii bölgelerine çýkýþ yolu mu?
Ýran’ýn, yýllardýr sürdürdüðü ve çoðu kemikleþmiþ pozisyondan sýyrýlýp bambaþka bir noktaya gelmesi ihtimali sýfýra yakýndýr. Nükleer kartýndan da hemen ve karþýlýksýz vazgeçmesi beklenemez. Her adým için karþý adým, hatta 1.5 adým isteyecektir. Suriye’deki mevcut durumun Ýran’ý pek rahatsýz ettiði de söylenemez... Türkiye’nin Ýran’a -yapýcý iþbirliði- çaðrýsý iyi niyetli bir çaðrýdýr. Türkiye de bu konuda hayale kapýlmýyor. Yaklaþým þu: Olursa iyidir, olmazsa da þaþýrmayýz... Ýran’ýn ise hangi hesapla ne yapacaðýný kestirmek zor. Ýran asýl ABD ile oynamak ve kazanmak istiyor... Ama Ýran satranç mý yoksa tavla mý oynayacak? Satranç, uzun bir oyundur. Tavla ise daha kýsa sürer. Hele altý-yedi kapýda iseniz.
twitter.com/selimatalayny
