TBMM yoðun bir mesainin ardýndan genel kurulda kabul edilen Ýþ Mahkemeleri Kanunu ile çalýþma hayatýna önemli deðiþiklikler getirdi.
Ýþ Mahkemeleri Kanun Tasarýsý’nýn tüm maddeleri üzerindeki görüþmeleri bitirdi. Yeni düzenlemeye yýllýk izin ücreti baþta olmak üzere kýdem, ihbar, kötü niyet ve ayrýmcýlýk tazminatlarýnda zamanaþýmý süresi on yýldan beþ yýla indirildi. Kýdem, ihbar, kötü niyet ve ayrýmcýlýk tazminatlarýnda zamanaþýmý artýk beþ yýl olacak. Böylece hem zamanaþýmý hakkýnýn kötüye kullanýlmasýnýn önüne geçilmiþ olacak hem de iþçi-iþveren arasýndaki uyuþmazlýðýn olabilecek en kýsa sürede çözümlenmesi sosyal barýþa katký saðlayacak.
Zamanaþýmý, bir alacaðýn ya da hakkýn dava yoluyla istenebileceði süreyi ifade eder. Zamanaþýmý süresi geçtikten sonra bir hakkýn ya da alacaðýn istenmesi mümkün deðildir. 4857 Sayýlý Ýþ Kanunu’na göre ücretler zamanaþýmý beþ yýldýr. Feshe baðlý alacaklar ise 6098 sayýlý Türk Borçlar Kanunun ücret niteliðinde sayýlan ve beþ yýllýk zamanaþýmýna tabi alacaklar arasýnda sayýlmadýðý için on yýllýk zamanaþýmýna tabiydi. Bu süre bir hakkýn iyi niyetli kullanýmý için fazla bir süredir. Kýdem tazminatý ve ihbar tazminatý alacaklarýna iliþkin öngörülen on yýllýk zaman aþýmý süresi içerisinde faiz iþletilmesi bazý durumlarda hakkýn kötüye kullanýmýna yol açmaktaydý.
Bu konuda hem iþçi hem de iþveren tarafýndan bilinen feshe baðlý alacaklara karþý susmak ve alacak talebinde bulunmamak günümüz koþullarýnda makul deðildir. Feshe baðlý haklarýn temel amacý iþçilerin geçimini saðlamasý ve geleceðini kurabilmesine imkân saðlanmasýdýr. Bu nedenle alacaðýný delil ispatýyla ortaya koyabilen iþçinin alacak talebinde bulunmamasý hayatýn olaðan akýþýna aykýrý olmaktadýr. Hukuk düzeninin bu tür kötüye kullanýlan hakký korunmamasý gerekmektedir.
Diðer taraftan on yýllýk süre içerisinde iþveren sürekli dava tehdidi altýnda kalmakta, bu durum ayný zamanda evrak saklama gibi ek iþ yükü getirmektedir. Ýþverenlerin ekonomik anlamda önünü görme ve plan yapma konusunda sýkýntýlar yaþanmasýna sebep olan uygulamalardan vazgeçmek gerektiði açýktýr. Bu nedenle feshe baðlý haklarda beþ yýllýk zaman aþýmýnýn uygulanmasý iþ barýþýný destekleyen önemli bir adým oldu.
***
Eski haklar ne olacak?
Tazminat alacaklarýnda beþ yýllýk zamanaþýmý süresi, Ýþ Mahkemeleri Kanunu’nun yürürlüðe girmesinden sonra sona erecek iþ sözleþmeleri için geçerli olacak. Yýllýk izin ücreti ve tazminatlar için kanunun yürürlüðe girmesinden önce iþlemeye baþlamýþ bulunan zamanaþýmý süreleri on yýllýk süreye tabi olacak. Ancak, zamanaþýmý süresinin henüz dolmamýþ kýsmý beþ yýldan uzunsa, beþ yýlýn geçmesiyle zamanaþýmý süresi dolmuþ sayýlacak.
***
Feshe baðlý alacaklarda zamanaþýmý süreleri ne zaman baþlar?
Kýdem tazminatýnda zamanaþýmýnýn baþlangýcý, iþ akdinin feshedildiði tarihtir. Bir diðer ifadeyle kýdem tazminatýna hak edilecek þekilde iþ sözleþmesi sona erdiðinde, iþ sözleþmesinin sona erdiði gün kýdem tazminatýnýn ödenmesi gerekir. Ýþ sözleþmesinin sona erdiði tarihte ödenmeyen kýdem tazminatý için zamanaþýmý süresi (beþ yýl) baþlar ve dava açýlmasý halinde ödemenin geciktiði süre için hâkim, mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine hükmeder. Ayný þekilde ihbar süresine uyulmamasý nedeniyle ödenecek ihbar tazminatý için zamanaþýmý (beþ yýl) baþlangýcý, iþ akdinin feshedildiði tarih olacaktýr.
Kullanýlmayan yýllýk izinler, iþ iliþkisinin sona ermesiyle ücrete dönüþür. Yýllýk izin sürelerine ait ücreti, sözleþmenin sona erdiði tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenmelidir. Yýllýk izin ücretine iliþkin zamanaþýmý (beþ yýl) iþ sözleþmesinin sona erdiði tarihten itibaren baþlayacaktýr.
Ýþveren, iþe iadesine karar verilen iþçiyi baþlatmamasý halinde mahkeme tarafýndan saptanacak olan ve iþçinin dört ay ile sekiz ay arasýndaki ücreti tutarýndaki tazminatý ödemek zorundadýr. Ýþe baþlatmama tazminatý, iþe baþlatmama kararýnýn alýndýðý tarihte ödenmelidir. Süresinde ödenmeyen iþe baþlatmama tazminatý için zamanaþýmý süresi, iþe baþlatmama kararýnýn alýndýðý tarih olacaktýr.
