Tek-parti iktidarýnda CHP’nin önde gelen yöneticilerinin, ‘devlet büyükleri’nin fotoðraflarý da mesele olmuþtu bir ara…
Ýlk kez “Türkiye’de Millî Þef Dönemi (1938-1945)” kitabýmý yazarken fark etmiþtim: O zamana kadar kimsenin aklýna gelmeyen bir mesele gündeme gelivermiþti iþte… Özetle; Baþbakan Ýsmet Paþa’nýn bu görevden uzaklaþtýrýlmasýndan sonra, resimlerinin ve fotoðraflarýnýn ne olacaðý sorusuydu bu…
ÝSMET PAÞA’NIN RESÝMLERÝ NE OLACAK?
1937 yýlýnýn son günlerinde CHP Genel Baþkan vekili olan Celâl Bayar, ki artýk ayný zamanda Baþbakandý, yayýnladýðý genelge ile bu meseleyi çözmeye çalýþmýþtý:
“Ýþgal ettiði makamlardan ziyade yurduna ve ulusuna yaptýðý hizmetlerle, inkýlâp ricalimiz arasýna girmiþ olan Ýsmet Ýnönü’nün, parti teþkilâtý ve Halkevi binalarýnda resmine gösterilen hürmet ve itibarýn, eski gibi devam etmesi tabiîdir. Bu resimlerin, yalnýz mevki ve makam icabý asýldýðý zehabý ile indirilmiþ olanlarý varsa, eski yerlerine konulmasý lüzumunu bildirir…”
Genelgeden anlaþýlan, bazý yerlerde, CHP ile Halkevi binalarýnda Ýnönü’nün resimlerinin kaldýrýlmýþ ya da kaldýrýlýyor olmasýdýr ki; bu tutum genelge ile engellenmek isteniyordu. Ancak resmî devlet dairelerinin genelgenin dýþýnda tutulmasý dikkat çekicidir. Ýnönü’nün resmî devlet bulunan resimlerinin ise, kaldýrýlýp kaldýrýlmadýðýna iliþkin herhangi bir bilgiye rastlayamadým.
O kadar ki; Âsým Us bile, hatýra notlarýnda þöyle yazmaktan kendisini alamayacaktýr: “Baþvekillikten çekildiði zaman Ýsmet Ýnönü’nün resimleri bir mesele olmuþtu. Hatta Ankara’da köþe baþýndaki fotoðrafçý dükkanýndaki resimleri kaldýrýlýnca, gençler, dükkâncýyý asmaya mecbur etmiþlerdi.”
BAYAR’IN FOTOÐRAFLARI
Baþbakan olmasýndan birkaç ay sonra bu kez de Celâl Bayar’ýn fotoðraflarý parti ve Halkevleri’ne asýlmaya baþlanmýþtý. 6 Nisan 1938 tarihli bir CHP genelgesinde; Bayar’ýn “parti örgütleri ve Halkevlerimiz için lütfen imzalayarak hediye buyurduklarý fotoðraflarýndan (…) tane”nin postaya verildiði ‘müjde’lenmiþti! Bu konuda 1936 ve 1937 yýllarýnda iletilmiþ iki genelgeye dikkat edilmesi özellikle tembih edilmiþti. Maalesef bu genelgeler elimde bulunmamaktadýr.
ÝNÖNÜ CUMHURBAÞKANI OLUNCA…
Politika hayatý, iniþ çýkýþlýdýr. Baþbakanlýktan uzaklaþtýrýlan Ýnönü, aradan geçen bir yýldan biraz daha uzun bir zaman sonra, Cumhurbaþkaný olduðunda, elbette rüzgârýn da yönü deðiþecektir. Bu rüzgârýn yönünü de yine eski yazýþmalardan izlemeye ne dersiniz?
1940 yýlýnýn Þubat ayý geldiðinde ise; bu kez Millî Eðitim Bakaný Hasan Âli Yücel, Baþbakanlýða yazdýðý bir yazýda; “Sayýn Millî Þefimiz Reisicumhur Ýnönü’nün Türk ressamlarýna yaptýrýlýp, Cumhuriyet Halk Partisi tarafýndan bastýrýlan resimlerinden” bakanlýða baðlý “daire, müessese ve her derecedeki mekteplerimiz için, 1,22x0,85 ebadýndakilerden 300; 0,50x75 ebadýndakilerden 7.500 ve 0,38x0,53 ebadýndakilerden de 12.200 olmak üzere; 20.000 resme ihtiyaç” olduðunu belirtiyordu.
“Partiden bildirildiðine göre; bir resmin bedeli 160 kuruþtu.” Toplam masraf tutarý ise, 32.000 liraydý. Bu tahsisatýn 1940 bütçesinde Baþbakanlýk ya da Maliye Bakanlýðý için ayrýlmasý isteniyordu.
Bu kez de Maliye Bakaný Fuat Aðralý; Nisan ayýnda, Millî Eðitim Bakanlýðý’nca satýn alýnacak resimler hakkýnda Baþbakanlýða hitaben kaleme aldýðý yazýsýnda; bakanlýða baðlý “muhtelif daire, müessese ve mektepler için satýn alýnacak 20.000 adet Reisicumhur Ýsmet Ýnönü’nün resmi bedeli olan 32.000 Lirayý karþýlamak üzere” bir miktar tahsisat talebine yanýt veriyordu.
Millî Eðitim Bakanlýðý’nýn talebi incelenmiþti. Fakat bakanlýðýn bu yönde bir tahsisatý bütçede bulunmadýðýndan; bakanlýðýn bütçesinin TBMM bütçe komisyonunda görüþülmesi sýrasýnda, “muvafýk ve müsait tertiplerinden ayný miktar tahsisatýn tenzil edilerek, mefruþat tertiplerine vazý hususunun teklif ve temin edilmesi” gerekiyordu. Baþbakanlýk ise, kýsa bir süre sonra, Maliye Bakanlýðý’nýn önerisinin uygun olduðunu bildirecek ve bu yolda muamele yapýlmasýný isteyecektir.
HASAN ÂLÝ YÜCEL’ÝN TALÝMATNAME PROJESÝ
Ýnönü’nün Cumhurbaþkaný olmasýndan bir yýl sonra; Baþbakanlýða hitaben kaleme aldýðý bir yazýsýnda, Millî Eðitim Bakaný Hasan Âli Yücel, yine ayný hassas meseleye dokunuyordu. Buna göre; Ýnönü’nün CHP tarafýndan “üç boy üzerine bastýrýlmakta olan resimlerinin, yüksek millî ve temsili kýymetleriyle mütenasip olarak resmî dairelerle muhtelif müesseselerin nerelerine, ne suretle asýlacaðýnýn muayyen esaslar dairesinde bir talimatname ile tesbiti”ne gerek görülmüþtü.
Eðer Baþbakanlýk da uygun görürse; çeþitli bakanlýk temsilcileri ile CHP temsilcilerinden oluþan bir komisyonda, konunun görüþülmesi ve sonucun da bir talimatname ile saptanmasý yerinde olurdu. Bu konuda Baþbakanlýðýn görüþü talep ediliyordu. Baþbakanlýk da talimatname projesini yerinde görmüþtü. Komisyon için Millî Eðitim Bakanlýðý’ndan bir temsilci istenmiþti. Ayrýca Dýþiþleri Bakanlýðý protokol dairesinden de bir temsilci rica ediliyordu. Yücel, bakanlýðýný temsilen Cevat Dursunoðlu’nu görevlendirmiþti.
Dýþiþleri Bakaný Þükrü Saraçoðlu da, durumu yeterince ciddîye almýþtý besbelli… Çünkü, o da, acele bir þekilde, “ecnebi memleketlerde devlet reislerinin resimlerinin sureti taliki hakkýnda” bir talimatname olup olmadýðýný soruþturmuþtu! Berlin, Roma, Atina Büyükelçiliklerinden gelen bilgiye göre; bu konuda bu ülkelerde bir talimatname mevcut deðildi. “Bunlarýn binalarýn nevine ve hususiyetine nazaran en yüksek ihtiram mevkiine asýlmasý usûlden bulunduðu” bildirilmiþti.
Saraçoðlu, bu durumda; bir talimatname hazýrlanmasýna gerek olmadýðýný, ilgili yerlere bu durumun bildirilmesiyle yetinilmesini öneriyordu. Zaten Dursunoðlu da bu öneriye katýlmýþtý. Kasým sonlarýnda baþlayan yazýþma trafiði, Þubat baþýnda tamamlanmýþtý! Resim asýlmasýna dair bir talimatnameye ihtiyaç görülmemiþti!
Beden terbiyesi de teyakkuzda!
Genel Müdür Tümgeneral Cemil Tahir Taner de, 1939 yýlýnýn yaz aylarýnda Baþbakanlýða yazdýðý yazýda; “genel direktörlüðümüzde müdüriyet odalarýna ve bürolara konmak üzere Ebedî Þef Atatürk ile Millî Þefimiz Ýsmet Ýnönü’ye ve sayýn Baþvekilimiz Dr. Refik Saydam’a ait fotoðraflarýn ebatlarý ile” satýn alýnacak “yer hakkýnda verilmiþ bir karar varsa” kendilerine bildirilmesini istiyordu. Baþbakanlýk da; Ýnönü’nün portrelerinin CHP tarafýndan yaptýrýlmakta olduðunu ve kendilerine ulaþtýrýlacaðýný bildirmiþti.
