Gelişen internetin nimetleri kadar doğurduğu sorunlarda gündemimizde artık. Zaman zaman yazılarımda değinmeye çalıştığım birtakım gri alanlar söz konusu. Bu alanları düzenlemek ve denetlemek de devletin görevi kuşkusuz. İşte bu sorunlu alanlardan biri de "dijital alandaki telif ihlalleri"...
Dijital telif meselesi çok katmanlı... Aklımıza -sadece- dijital alanda yer alan yazılar gelebilir ilk etapta. Ancak saha bundan ibaret değil. Özellikle Metaverse'in yaygınlaşması ile uçsuz bucaksız bir sahraya açılacağımız kesin: Haber içerikleri, sosyal medyada yer alan değerlendirmeler, dijital yayınlar, internet medya metinleri, dijital oyunlar, sanal fuarlar, e-kitaplar, kripto para, NFT vb. genişlikte bir alan ile karşı karşıyayız.
Meselenin sektörel anlamda değerlendirilmesi ve taleplerin ölçülmesi gerekiyor. Oyun üreticilerinin problemleri ile dijital habercilik yapan birisinin sorunları aynı değil. Yine kripto para alanında uğraşanla bir uygulama yaparak cep telefonlarına yükleyerek bunu satan kimsenin "dijital telif" meselesinden beklentileri farklı. Bir yanda bilgisayar programları bir yanda e-kitap... Bu yelpazedeki hareketliliği yakalamak pek de kolay değil...
Neresinden bakarsak bakalım, konunun temel kodifikasyonu anlamında bir boşluk var. Temel olarak, 5846 s. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki tanımlar, gelişen çağı ihata etmek de zorlanmakta.
Mesela oyun konusu geleceğin meselesi ve piyasa koşullarına terk edilmemesi gereken öneme haiz! Mevcut mevzuattaki "herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler ve her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları..." ifadesindeki "bilgisayar programları" kavramına tutunarak oyunlara dair "dijital telif" konusunun tümünü kapsayan yorumlar yapmak pek mümkün değil...
Gelelim dijital mecradaki içeriklere... Yayıncıların birbirinden haber içeriklerini alıp izinsiz kullanması, şimdinin sorunu değil. Ancak internet ile bu ihlaller hızlandı. Yerel siteler, ana akım haber sitelerinin içeriklerine daha rahat ulaşıyor. "Masa başı" haberciliği kolaylaştı...
Konunun bir başka boyutu ise kes-kopyala hırsızlığı meselesi. Birçok telif hakkı çerçevesinde üretilen yazılar, haberler ve diğer içerikler izinsiz biçimde kopyalanarak arama motorları aracılığı ile yayılıyor. Başta Google olmak üzere benzeri arama motorları bu konuda kayıtsız kalıyor ve bu haksız durumla mücadelenin bir parçası olmayı tercih etmiyor. Konu ele alınırken üzerinde durulması gereken bir konu da "arama motorlarının dijital alandaki telif ihlallerine" dair duyarlılığını sağlamak olmalı...
Tüm dünyanın özellikle üzerinde durduğu dijital telif konusunda İngiltere, ABD, Kanada gibi ülkeler çerçeve düzenlemelere gidiyor artık. AB kendi içinde Dijital Tek Pazar oluşturma çabasına girdi. Dijital Tek Pazarda Telif Hakları Yönergesini 2019'da yürürlüğe aldı. Yönergenin ele aldığı konuların bazıları şunlar: Metin ve veri madenciliği, eserlerin eğitim amacıyla çevrimiçi kullanılması, kültür mirasının korunması, ticari olmayan eserlerin niteliği, dijital platformlarda filtreleme şartı, eser sahiplerine uygun bedel ödenmesi vb... Bu düzenlemeler örnek olabilir...
Bu sorunu çözmek gerekiyor. Bunun için üç yol var:
(1) En temel çözüm, baştan sona yeni bir Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) yazılmasıdır.
(2) Bu yapılamıyorsa Dijital Telif Yasası çıkarılması gerekir.
(3) Bu da olmuyorsa FSEK'te "Dijital Telif Hakları ve Korunması" bölümü açılarak yeni düzenlemeler eklenmeli.
Bu konu, şimdiden ele alınmak ve gündemleştirilmek zorunda.
Hızlı gelişen bu alan, şimdiden kontrol altına alınmalı ki "tren kaçmasın"...
