Geçen sonbaharýn en dramatik geliþmesi, Baþkan Obama’nýn Suriye’yi vurma noktasýna geldiðini duyurup, sonra da durmasýydý. Obama’nýn harekatýn kýyýsýna gelip neden döndüðü karanlýkta kaldý. Þimdi yeni bir teori var: Ýran’ý küstürmemek için Suriye’de durdu.
Ýddiayý sað kanattaki Obama karþýtlarý, muhalif Cumhuriyetçi Partililer savunuyor... Dayanaklarý da Cenevre görüþmelerinde Ýran’ýn ABD dahil 5 ülke ile nükleer anlaþma adýmý atmasý. Bu anlaþma sürprizdi... Cenevre’de Ýran’a aðýr þartlar konduðu biliniyordu -Ýran’ýn teslim olmasý- gerekiyordu... Ýran’ýn tavýr deðiþtirmesi için de bir neden yoktu. Ama Cenevre’de anlaþmanýn ilk duraðýna varýldý. Daha hâlâ ince ve uzun bir yol var, ama Obama muhalifleri Ýran’a taviz verilerek bu anlaþmaya varýldýðýný savunuyorlar. Anlaþmaya Ýsrail’in hepten, Suudi Arabistan’ýn usulden karþý olduðunu da hatýrlayalým.
Aslýnda Cenevre’de anlaþmayý saðlayan, ABD ile Ýran’ýn son 8 ay gizlice görüþmeleri. Martta Oman’da gizli görüþmeye baþlamýþlar. Sonra en az 5 kez görüþmüþler... Cenevre’den daha da önemli olan, Ýran ile ABD’nin masaya oturmuþ olmasý. O gizli görüþmeler olmasa, Cenevre’de nükleer anlaþma olmazdý. Anlaþýlan bu görüþmelerde yalnýzca nükleer konular deðil, ABD ile Ýran’ýn sonraki adýmlarýnýn ve nihai barýþmanýn da taslaklarý çizildi. Gerçi bu nihai barýþma kýlýçtan da keskin bir süreç. Ona sonra bakýlacak.
Peki Obama neden Ýran ile yakýnlaþmak istiyor? Irak ve Afganistan’dan çýkýþý hedeflemiþti. Onlar zaten tarihi adým, bölgede Ýran ile de tekrar iliþkiye geçerse, bir baþka tarihi adým olacak. Bunlar Obama’nýn kendine koyduðu hedeflere uygun.
Muhaliflere göre ise Obama yönetimi Ýran’ý -Ortadoðu kaosu ve þiddeti ortasýnda bir istikrar adasý- görüyor ve Ýran’ý kazanmak istiyor. Ýstikrarlý olduðu belki doðru, ama Ýran’ý kazanmak kolay bir iþ deðil. Hele Ýran’ýn kýsa sürede ABD ile iþbirliði yapacak ada olmasý mümkün deðil. Ada da olsa, ortalýkta hâlâ kaos ve þiddet olacaðýndan çevre bozukken adanýn adalýðý kalmaz. Ayrýca da Ortadoðu’da Ýran deyince sadece sýnýrlar deðil, sýnýr ötesine uzanan mezhep ve ideolojik uzantýlar da var. Ada yok.
Diðer teori, Obama son 5 yýldaki dýþ politika hatalarýný örtmek için bu yola girdi... Bu da hayli ideolojik ve standart muhalefet tezi. Son 5 yýlda Obama çok da hata yapmadý. Kucaðýnda bulduðu ve ABD sisteminin yarattýðý sorunlarla uðraþtý. Ýran ile uzlaþma, görev süresinin sonunda Obama’yý tarihe geçirmez... Baþarabilirse, -Ýran’ýn ABD için baþaðrýsý olmasýný engellemek- yeterlidir ve ayrýca onun da getirisi tartýþýlýr. Öte yanda Ýran ile uzlaþma Suudi Arabistan’ý ve Þii azýnlýða sahip diðer Körfez ülkelerini rahatsýz etti. Mýsýr’ýn mevcut yönetimi Ýran’a iyi bakmýyor. Yani Ýran kartý Obama ve ABD’yi Ortadoðu’da kurtarmýyor.
Bir diðer teoride, Obama’nýn iç sorunlara odaklanmak için Ýran ile anlaþmak istediði öne sürülmekte. Her baþkan iç sorunlara odaklanmak ister, ama dünya býrakmaz. Ýran ile anlaþýnca Ortadoðu’nun tamamýnýn düzelmiþ olmaz.
Obama anlaþýldý ki vurmayý kýrmayý bombalamayý tercih etmiyor ve diplomasiyi seviyor. Bir süre bu diplomasi havasý gidebilir. Ortam ise ne muhaliflerin savunduðu gibi berbat, ne de Beyaz Saray’ýn savunduðu gibi iyimser. Ýran’ýn uzlaþýrken bile bölgesel kazancýný artýrmaya çalýþacaðýný düþünmek gerekir. Zaten Irak’ta olduðu gibi fazla uðraþmadan bazý hediyeleri kucaðýnda buluyor. Bu arada Ýran’da rejimin koalisyon benzeri yapýsý var ve herkes ABD ile uzlaþma yanlýsý deðil.
Beyaz Saray -Her ne kadar önemli de olsa, tek bir bölge 7 gün, 24 saat zamanýmýzý alamaz- derken Ortadoðu’dan söz ediyordu. Bölgenin sonsuz enerji ve zaman öðüttüðünü fark etmiþler. Ýran bunu daha önceden biliyordu. Ve son geliþmeler Ortadoðu’da herkesin herkesle gizli ya da açýk konuþtuðunu - konuþabildiðini yeniden gösterdi.
