Ýþ Kanununa göre ekonomik, teknolojik, yapýsal ve benzeri nedenlerle 20 ve üzerinde çalýþaný olan iþyerlerinde iþveren tarafýndan toplu iþ akdi feshine gidilmesi ve belirli sayýda iþçinin iþ sözleþmesinin feshedilmesi toplu iþçi çýkarýmý olarak tanýmlanmaktadýr. Toplu iþçi çýkarmadan bahsedebilmek için öncelikle iþyerinde en az 20 iþçinin çalýþtýrýlmasý gereklidir.
Ýþ Kanunu'nun 29. maddesine göre iþveren ekonomik, teknolojik, yapýsal ve benzeri iþletme, iþyeri veya iþin gerekleri sonucu toplu iþçi çýkarmak istediðinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazý ile iþyeri sendika temsilcilerine ve Çalýþma ve Ýþ Kurumu Ýl Müdürlüðüne bildirecektir.
Ýþverenin yapacaðý bildirimde birtakým hususlarýn bulunmasý gereklidir. Bunlar;
* Ýþçi çýkarmanýn sebepleri,
* Bundan etkilenecek iþçi sayýsý ve gruplarý ile
* Ýþe son verme iþlemlerinin hangi zaman diliminde gerçekleþeceðine iliþkin bilgilerdir.
Yapýlacak bildirimde iþçi çýkarmanýn sebepleri, bundan etkilenecek iþçi sayýsý ve gruplarý ile iþe son verme iþlemlerinin hangi zaman diliminde gerçekleþeceðine iliþkin bilgilerin bulunmasý zorunludur.
Bildirimden sonra iþyeri sendika temsilcileri ile iþveren arasýnda yapýlacak görüþmelerde, toplu iþçi çýkarmanýn önlenmesi ya da çýkarýlacak iþçi sayýsýnýn azaltýlmasý yahut çýkarmanýn iþçiler açýsýndan olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi konularý ele alýnýr. Görüþmelerin sonunda, toplantýnýn yapýldýðýný gösteren bir belge düzenlenir.
Fesih bildirimleri, iþverenin toplu iþçi çýkarma isteðini il müdürlüðüne bildirmesinden otuz gün sonra hüküm doðuracaktýr.
Ýþyerinin bütünüyle kapatýlarak kesin ve devamlý suretle faaliyete son verilmesi halinde, iþveren sadece durumu en az otuz gün önceden ilgili il müdürlüðüne bildirmek ve iþyerinde ilan etmekle yükümlüdür. Ýþveren toplu iþçi çýkarmanýn kesinleþmesinden itibaren altý ay içinde ayný nitelikteki iþ için yeniden iþçi almak istediði takdirde nitelikleri uygun olanlarý tercihen iþe çaðýrmasý gerekmektedir.
Özellikle belirtmek gerekir ki, toplu iþçi çýkarmanýn kesinleþmesinden itibaren altý ay içinde ayný nitelikteki iþ için yeniden iþçi alýndýðý takdirde, nitelikleri uygun olanlarýn tercihen iþe çaðrýlmasý gerekmektedir.
Mevsim ve kampanya iþlerinde çalýþan iþçilerin iþten çýkarýlmalarý hakkýnda, iþten çýkarma bu iþlerin niteliðine baðlý olarak yapýlýyorsa, toplu iþçi çýkarmaya iliþkin hükümler uygulanmamaktadýr.
Ýþveren toplu iþçi çýkarýlmasýna iliþkin hükümleri 18, 19, 20 ve 21'inci madde hükümlerinin uygulanmasýný engellemek amacýyla kullanamaz; aksi halde iþçi bu maddelere göre dava açabilir.
Toplu iþçi çýkarým ancak belli þartlar altýnda söz konusu olabilir. Baþka bir ifadeyle, iþyerindeki iþçi sayýsý;
a) 20 ile 100 iþçi arasýnda ise, en az 10 iþçinin,
b) 101 ile 300 iþçi arasýnda ise, en az yüzde on oranýnda iþçinin,
c) 301 ve daha fazla ise, en az 30 iþçinin iþine 17'nci madde uyarýnca ve bir aylýk süre içinde ayný tarihte veya farklý tarihlerde son verilmesi toplu iþçi çýkarma sayýlýr.
Buna göre, Toplu iþçi çýkarýmýnda iþçi sayýsýna baðlý diðer bir sýnýrlama da iþten çýkarýlan iþçi sayýsýna yöneliktir. Ýþyerinde çalýþan iþçi sayýsýna göre deðiþmekle birlikte, toplu iþçi çýkarýmýndan bahsedebilmek için en az 10 iþçinin iþ sözleþmesinin feshi söz konusu olmalýdýr.
Kanun'da toplu iþçi çýkarmanýn, iþ sözleþmelerinin 17'nci madde uyarýnca feshedilmesi halinde söz konusu olacaðý belirtilmiþtir. Buna göre, aþaðýda belirtilen iþçiler toplu iþçi çýkarmadaki sayýya dâhil edilmeyeceklerdir;
a. 4857/10. maddesinde yer alan nitelikleri yönünden en çok 30 iþgünü süren süreksiz iþlerde istihdam edilen iþçiler,
b. 4857/15. maddesine göre deneme süreli iþ sözleþmesi ile çalýþan iþçilerin deneme süresi içerisinde iþ sözleþmelerinin feshedilmesi suretiyle iþten çýkarýlanlar,
c. 4857/25. maddesi gereðince iþverenin derhal fesih hakkýný kullanarak iþten çýkarttýðý iþçiler,
d. Mevsim ve kampanya iþlerinde çalýþan iþçiler, (iþten çýkarma bu iþlerin niteliðine baðlý olarak yapýlýyorsa)
e. Ýþ sözleþmesi taraflarýn anlaþmasýyla feshedilen iþçiler.
f. Ýþ sözleþmesi iþçi tarafýndan feshedilen iþçiler.
Toplu iþten çýkarmada istifa, emeklilik, askerlik veya baþka nedenlere baðlý olarak iþçi tarafýndan iþ sözleþmesinin sona erdirilmesi durumunda toplu iþçi çýkarma sayýlarýna dahil edilmez.
