Türk Dil Kurumu Baþkaný Prof. Dr. Osman Mert Türk Dünyasý için ortak alfabe çalýþmalarýna dair önemli bir açýklama yaptý.
Türk Dünyasý, Orta Asya, Kafkasya, Doðu Avrupa ve Balkanlar gibi geniþ bir coðrafyaya yayýlmýþ pek çok Türk halkýný içerir. Bu halklarýn dilleri, birbirleriyle büyük benzerlikler taþýsa da tarih boyunca farklý alfabeler (Arap alfabesi, Kiril alfabesi, Latin alfabesi gibi) kullandýlar. Özellikle 20. yüzyýlda Sovyetler Birliði'nin etkisiyle birçok Türk devletleri Kiril alfabesini kullanmaya devam etti.
Baðýmsýzlýðýný kazanan Türk cumhuriyetleri, 1990'lardan itibaren yeniden Latin alfabesine geçiþ çalýþmalarýna baþlamýþtý. Bu süreçte Türkiye'nin katkýlarýyla Türk Dünyasý arasýnda bir "ortak alfabe" oluþturulmasý fikri gündeme gelmiþtir. Türkiye, Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Özbekistan ve Kýrgýzistan gibi ülkelerde bu çalýþmalar hýz kazandý.
Dilde birlik fikrinin ideali Gaspýralý Ýsmail'in hayali gerçekleþme yolunda birçok engelle karþýlaþtý. 1991 yýlýnda Türk Dünyasý Araþtýrmalarý Vakfý'nda Prof. Dr. Turan Yazgan'ýn bu konudaki gayretlerini unutmamak gerekiyor. Vakfýn o yýllarda Türk dünyasýndaki çalýþmalarý FETÖ örgütü tarafýndan engellenmiþ ve bölgede cemaat okullarý faaliyet göstermiþti. Elbette bu süreçte birçok siyasinin vebali olduðunu unutmayalým.
Cumhurbaþkaný Erdoðan'ýn Türk Dünyasý Devletler Teþkilatýna verdiði önem ortada. Teþkilata üye ülkelerin dil kurumlarý ve akademik kuruluþlarý uzun zamandýr çalýþýyordu. Þimdi 34 harfte uzlaþýldý. Türkiye Türkçesinde var olan ancak 29 harfli sistemimizde yer almayan bazý sesler de bu alfabede yer aldý.
Türk Dil Kurumu Baþkaný Osman Mert, 2026 yýlýna kadar bu projeyi tamamlamayý hedeflediklerini belirtti. Bu tarih, ayný zamanda Birinci Türk Kurultayý'nýn 100. yýlýna da denk geliyor. Bu nedenle, bu tarihi projeyi tamamlamak, Türk dünyasý için hem sembolik hem de stratejik bir önem taþýyor.
Alfabe meselesi siyasi bir karardýr. Türk Dünyasý kültürel rotasýný belirlemiþtir. Azerbaycan Latin temelli Türk alfabesine geçme kararýný geçen yüzyýlda vermiþti. Bakü'de, 26 Þubat-6 Mart 1926 tarihleri arasýnda I. Uluslararasý Türkoloji Kongresi düzenlenmiþti. Kongre'de Latin esaslý yeni Türk alfabesinin SSCB Türk bölgelerinde benimsenmesine karar verilmiþti. Türkiye'nin Latin temelli Türk alfabesine geçiþinde bu kararýn etkisi genellikle göz ardý edilmiþtir.
Ortak alfabe çalýþmalarý zamanla ortak dilin geliþmesini saðlayacak ancak geçmiþte yapýlan hatalara düþülmemeli. Türk dünyasý dilleri/lehçeleri öðrenilmeli ve öðretilmeli. Türk devletleri arasýnda kültürel iliþkileri artýracak edebiyat hareketliliði ve ortak gazete/dergi çalýþmalarýna ihtiyaç duymaktayýz.
Özellikle TÝKA, YTB, Maarif Vakfý ve özellikle Yunus Emre Enstitüsü gibi kuruluþlarýmýz üniversitelerimizle, edebiyat dergilerimizle birlikte ortak çalýþmalar düzenlemek zorunda.
