Referandum Türkiye sayesinde dünyadan destek bulamadý
Bölgemizde büyük bir oyun oynandýðýnýn artýk herkes farkýnda. Suriye’de ABD desteðiyle bir PKK-PYD devleti ku-rulmak isteniyor. Yine ABD tarafýndan iki kez iþgal edilen Irak’ýn ise kuzeyinde yapýlan son hamlenin evveli ve sonuç-larý gündemin öncelikli konusu. Türkiye teyakkuz halinde. Tüm uyarýlara raðmen Kuzey Irak’ta 25 Eylülde yapýlan baðýmsýzlýk referandumunu ve þimdi ne olacaðýný Ankara Yýldýrým Beyazýt Üniversitesi Öðretim Üyesi ve Rusya Araþ-týrmalarý Enstitüsü Baþkaný Prof. Dr. Salih Yýlmaz ile konuþtuk. Prof. Yýlmaz olayýn sýcaðýnda fark edilmeyeni gösterdi: “Türkiye’nin uluslararasý kamuoyunu bölgedeki istikrarsýzlýða karþý ve ciddi olduðuna inandýrmasý ile Ýsrail dýþýnda tüm ülkeler referanduma karþý duruþ sergilediler.”
YILMAZ: Türkiye tüm planlara karþý güvenliðini sýnýr ötesinde saðlamak için Habur dýþýnda, Suriye’den K. Irak Bölgesi-ne dâhil olmayan yeni bir sýnýr kapýsýný garantiye almalý. Türkiye her ihtimale hazýr. Bu kez þakasý yok.
Tüm uyarýlara raðmen baðýmsýzlýk referandumu yapýlýnca Kuzey Irak’a yaptýrýmlara da baþlandý. Þimdi ne olacak, konuþacaðýz. Ama önce þu soru cevaplanmalý: Barzani bunu niye yaptý?
Barzani’nin kendi deyimiyle belki çocukluk hayalini gerçekleþtirdi fakat Kuzey Irak’ta 10 yýldýr düzene girmekte olan toplumsal hayatý karmaþýk hale de getirdi. 2 yýldýr süren siyasi, ekonomik, güvenlik belirsizlik iyice öngörülemez hale geldi. Ama þunu da bilelim. Barzani, PKK’yý Irak’ta istemediðini defaatle söylemiþken ABD DAEÞ’le mücadele baha-nesiyle PKK unsurlarýnýn Irak’taki hâkimiyetine göz yumdu. ABD ile yaþanýlan bu kontrollü gerginlik döneminde Bar-zani’nin en büyük destekçisi Türkiye oldu. Maaþlarý ödeyemediðinde Türkiye kredi verdi. Barzani’nin aþiret düzeni yönetimine Irak’taki diðer Kürt unsurlarý karþý çýktýlar. Süleymaniye Bölgesinde KYP ve Goran Hareketi birlikte muha-lefet ettiler. Hatta birkaç defa Barzani’ye askeri darbe giriþiminde bulundular. PKK’nýn da Barzani’nin yýkýlmasý için çalýþtýðýna dair çok veri var. Suriye’de ABD’nin kendisine müttefik olarak PYD’yi seçmesi, bir PYD devleti oluþturmasý, PYD’nin KYP ve Goran Hareketi ile iliþkisi, Sincar’daki PKK gücü Barzani’yi korkuttu. Barzani’nin referandum kararýn-da Kürt Devleti kurmaktan çok varlýðýnýn tehlikeye girdiðini görmesinin etkisi vardýr.
“TUZAÐA DÜÞME” DEDÝK
Barzani’nin kendi sýkýþmýþlýðýný aþmak için halkýný, kazanýmlarýný, bölge ülkelerini riske attýðý yorumlarýna katýlýr mýsý-nýz?
Türkiye bu konuda kendisini defalarca uyardýðýný biliyorum. En son Dýþiþleri Bakanýmýz Erbil’e giderek bu tuzaða düþmemesini tek elden iletti. Barzani’nin referandum için sebep gösterdiði Irak merkezi hükümetiyle arasýndaki anlaþmazlýklarýn çözülmesinde Türkiye’nin gerekli tüm yardýmlarý yapacaðý da iletildi. Zaten maddi ihtiyaçlarýnýn bü-yük bölümünü Türkiye’ye sattýðý petrolden karþýlýyordu. Türkiye kendisine güvenlik garantisi de vermiþti. Tüm bun-lara raðmen Kürtleri ateþe atmaktan çekinmedi. Kürtleri kalkan olarak kullanmak son 30 yýlda Batý’nýn en önemli silahý haline geldi. Barzani’nin belki kendine göre haklý taraflarý vardýr ama devlet yönetiminde duygusallýk felaketi-niz olabilir.
BARZANÝ’YÝ ABD SIKIÞTIRDI
Deniyor ki “bu karar Barzani’nin þahsi kararý deðil”. Öyle mi? IKYB’de seçimler yenilenmediðine, parlamento iki yýldýr kapalý olduðuna göre kimin-kimlerin istek ve iradesiyle alýndý bu karar?
Erbil ve Duhok bölgesinde Barzani ailesinin tarihten beri hâkimiyeti var ve Barzani’den baþka söz söyleyecek kimse yok. Doðru, 2 yýldýr Barzani’nin baþkanlýk süresi bitti. Parlamento toplanamýyor. Barzani bir koz oynadý, risk aldý. Tür-kiye, Kuzey Irak’ýn ayrýlma isteðini Irak’ýn bir iç meselesi olarak gördüðü zamanlar oldu. Bu dönemde Barzani de sýký bir Türkiye taraftarýydý. PKK ile mücadele baþta olmak üzere Ýran, Irak vb. güçlere karþý omuz omuzaydýlar. Bu duru-mu kendi çýkarý için uygun görmeyen ABD’nin Barzani’yi içeriden ve dýþarýdan baský altýna alarak Türkiye’ye karþý tavýr almaya zorladýðýný unutmayalým.
ARKASINDA ABD VAR
Referandum kararýnýn Suriye’nin kuzeyiyle nasýl bir ilgisi var, PYD-PKK malum, otonomi hazýrlýðý içinde?
Etkisi var tabii ki. PYD’nin Barzani’yi tehdit ettiðini biliyoruz. Rakka’dan sonra sýranýn kendisine geleceðini düþünen Barzani acele bir iþe giriþti. PYD’nin Suriye’de sözde yerel seçimler yapmasý, kantonlar oluþturmasý, bu düzeni Irak’ta Sincar’a da taþýmasý referandumun hýzla yapýlmasýnda etkilidir.
ÝTTÝ, YÜZÜSTÜ BIRAKTI
ABD bu iþin tam olarak neresinde?
ABD bu iþin her yerinde. Çünkü ABD, Barzani’yi önce demokrasi silahýyla düþürmek için KYP ve Goran Hareketi’ne destek verdi. Ekonomik olarak eskisi gibi destek olmadý. Kandil’deki PKK’lýlarýn Sincar’a yerleþmesine göz yumdu. ABD’nin PYD’yi Ortadoðu’da kara gücü olarak kullanacaðýndan emin olan Barzani bir þekilde mecbur da býrakýldý di-yebiliriz. Fakat Türkiye’nin güvenlik garantilerini dinlemeyerek ABD’nin her þekilde kendisine destek olacaðýna inandý. Hatta ABD, referandum öncesinde referanduma dair cýlýz açýklamalarda bulunduðundan sonuca destek açýk-lamasý yapacaðýndan emindi. Fakat ABD Barzani’yi yine yarý yolda býraktý.
ABD’NÝN HESABI NE?
Yýllarca Barzani’ye alan açan ABD’nin þimdi ki hesabý nedir?
ABD her durumda kazanan... Referandum kabul edilseydi bölgede Ýran’a karþý uydu devleti olacaktý. Barzani’nin zor duruma düþmesi sonrasý ABD’nin yedeði konumundaki KYP ve PKK hazýr kýta bekliyor. Türkiye, Ýran ve Irak tarafýn-dan kuþatýlan Barzani’nin ABD’nin inisiyatifinden baþka çýkýþ yolu da yok. ABD her þekilde kazanan rolündedir. ABD, Barzani örneðiyle Suriye’de Esed yönetimine de sopa gösterdi. Zaten Esed Dýþiþleri Bakaný Muallim de bu sopayý gördüðü için SDG ile müzakereye hazýr olduklarýný ilan ediverdi.
ÝSRAÝL’ÝN HEDEFÝ ÝRAN
Ya Ýsrail? Göstere göstere niye destekledi Barzani’yi?
Niye desteklemesin ki. Kuzey Irak’ta baþarýlý bir referandum ile hem Ýran’a bir adým daha yaklaþacak hem de Türki-ye’nin aleyhine olabileceðini düþündüðü bir olayla “One Minute” intikamýný da almýþ olacaklar. Tabii bu olaya karþý çýkan Yahudiler de var. Netenyahu yönetimi uzun zamandýr Ýran’a operasyon yapýlmasýný savunuyor. Bölge ülkeleri-ni Ýran’a karþý kýþkýrtýyor. Suudi Arabistan’ý Ýran’a karþý önemli oranda hazýr hale getirdi. Tabii Ýran’a karþý yapýlacak bir kara operasyonunda Azerbaycan, Türkiye ve Kuzey Irak kullanýlabilecek önemli noktalar. Türkiye buna izin verme-yeceði için, Azerbaycan’ýn da Türkiye ile birlikte hareket edeceðinden emin olduðu için geriye Kuzey Irak kalýyor. Kuzey Irak, Ýran’a karþý düzenlenebilecek bir kara operasyonunda olmazsa olmaz bir coðrafi avantajý içeriyor. Yoksa Netenyahu hükümetinin tüm dünyanýn destek olmadýðý bir referanduma canla baþla destek olmasýnýn sebebi böl-gedeki Kürt vatandaþlarýn haklarý deðil.
BARZANÝ ABD’NÝN TUZAÐINA DÜÞTÜ
“Karýþýklýk ABD’nin iþine gelir. Bölgeye daha fazla yerleþme, Baðdat’a müdahale fýrsatý olur. Barzani ama isteðiyle, ama zorunlu olarak tuzaða düþtü. Ben HaþdiÞabi’nin özellikle Kuzey Irak, Kerkük, Musul gibi bölgelerde etkili olabile-ceðini düþünmüyorum. Barzani, Türkiye’nin uyarýlarýnýn gerçekliðini sakin kafayla daha iyi anlayacak, daha uzlaþmacý olacaktýr. ABD’ye güvenerek yola çýkmanýn zararýný bölgedeki herkes çekiyor. Türkmenlerin haksýzlýða uðradýðýný düþünüyorsak haklarýný garanti altýna alacak bir sonuca odaklanmalý Türkiye. Türkiye açýsýndan asýl tehdit Suriye’deki PKK yapýlanmasýdýr. Sincar karþýsýnda bulunan Suriye topraklarýnda tampon bölge oluþturarak PKK’nýn Irak’taki hâkimiyetini engellemek gerekir. Böylece Musul-Kerkük’e kapý açýlarak Türkmenlerin de güvenliði saðlanabilir.”
DÝCLE KALKANI ÝLE YENÝ BÝR KAPI
Barzani zayýflar ve düþerse ne olur?
Barzani’nin hâkimiyetini kaybetmesi Türkiye’ye bir þey kazandýrmaz. Tersine bölgede PKK etkinliðine sebep olur. Barzani’yi ötekileþtirip K. Irak ile Suriye’deki PYD bölgesi arasýnda daha yoðun yakýnlaþmaya yarayabilecek tavýrlar-dan sakýnýlmalý. Yarýn bir gün K.Irak ile merkezi Irak hükümeti barýþýr ortak bir politika belirlerse Türkiye yalnýzlaþabi-lir. Böyle bir durumda Ýsrail’in Hayfa Limanýna uzanacak enerji hattýnýn önü açýlýr. Kerkük-Yumurtalýk baþta olmak üzere tüm avantajlar elimizden gidebilir. Irak’ýn devlet yönetimindeki mezhepçi siyasi yapýyý düzeltmeden Irak’ta barýþ da mümkün deðil. Türkiye oynanabilecek tüm oyunlara karþý kendi güvenliðini sýnýrlarý dýþýnda saðlamak adýna Habur dýþýnda, Suriye topraklarýndan Kuzey Irak Bölgesine dâhil olmayan yeni bir sýnýr kapýsýný garantiye almalýdýr. Bu Dicle Kalkaný ile mi olur bilemiyoruz. Ama bildiðimiz bir þey var ki Türkiye her ihtimale karþý hazýrlanýyor. Bu sefer þakasý yok. Kuzey Irak’ta yaþanýlanlardan orada yaþayan Kürtler deðil Barzani sorumludur, faturasý Kürtlere kesilmeli.
Türkiye’nin Kuzey Irak’a askeri müdahale seçeneði bir tarafa PYD’nin terör koridoru oluþturmasýna müdahalesi daha önceliklidir. Türkiye daha fazla seyirci kalmak istemiyor. Barzani’nin Türkiye ile iþbirliðinden rahatsýz olan ABD, þimdi-lik oyunu kazanmýþ gibi gözüküyor. Bundan sonra Ýran’ý oltaya çekmeye çalýþacaktýr. Hatalarýndan ders alan bir Bar-zani ile bölgedeki Kürtlerin, Araplarýn ve Türkmenlerin haklarýný da garanti altýna alacak yeni bir yola girmeye çalýþa-caktýr.
RUSYA TÜRKÝYE’YÝ DESTEKLER
“Rusya’nýn Sovyetlerden kalma bir Ortadoðu politikasý var. Ýki ülke hem Suriye’nin hem Irak’ýn toprak bütünlüðünü savunuyor. Çünkü bölünme giriþimleri Batýdan talebi-desteðiyle gerçekleþiyor. Okyanus ötesinden gelip Ortado-ðu’da söz sahibi olanlarýn Türkiye ve Ýran’ý hedef aldýðý açýk. Rusya ise Türkiye ve Ýran güçsüzleþirse sýranýn kendisine geleceðini biliyor. Rusya Türkiye’nin hassasiyetlerine özen gösterecek ama Rusya bu krize doðrudan müdahale et-meyecektir. Çokça açýklama beklemeyelim. Fakat Türkiye’ye desteðini sürdürecektir”.
BARZANÝ PKK KARÞISINA ÇEKÝLMELÝ
“Barzani aþiret düzeniyle bölgeyi yönetiyor. Tartýþmalý konumunu referandumla güçlendirebileceðini, baðýmsýzlýk ilan ederse bölgesel güçlerin tepkisini ABD-Ýsrail desteðiyle bertaraf edeceðini hesapladý. Türkiye, Barzani’yi hatasýný kabul edebilecek seviyeye getirip PKK ile arasýndaki mesafeyi sürdürmesini saðlamalý. Amaç Irak’ýn bütünlüðünü saðlamaksa bunu uzlaþý ve iþbirliði yoluyla yapmak gerekir. Müdahale veya askeri çözüm parçalanmayý perçinler. Barzani’ye hata bulurken Baðdat’ýn mezhepçi tavrý da görmezden gelinemez.”
