Pazar akþamý bir restoranda yýllardýr tanýdýðým Tunuslu iki arkadaþýmý dinlerken aklýma 2004 yýlýnda ODTÜ’den Meliha Altunýþýk, Sabancý’dan Ayþe Kadýoðlu, Dýþiþleri Bakanlýðý’ndan (þimdi Hindistan Büyükelçimiz) Burak Akçapar ile birlikte yazdýðýmýz ve TESEV’in GMF ile birlikte Ýstanbul’da düzenlediði NATO sivil zirvesine sunduðumuz bildiri geldi.*
Arkadaþlarýmdan Tunus’ta yaþanan kaosu, insanlarýn Bin Ali günlerini özler hale geldiðini dinledikçe, Libya’da ve Suriye’de olanlarý gözümün önüne getirdikçe grup olarak ne kadar öngörülü olduðumuzu düþündüm. Daha o zaman kaostan demokrasi çýkmaz demiþiz. Demokratlar kadar kurumsallaþmanýn da desteklenmesini talep etmiþiz. Kansýz dönüþüm için istikrar istemiþiz.
NATO konferansý sýrasýnda Amerika’nýn Irak politikasýný ve Ebu Garip’te olanlarý eleþtirmiþiz. Demokrasinin araçsallaþtýrýlmamasý gerektiðinden, teröre çare olamayabileceðinden söz etmiþiz. Ama hepsinden önemlisi Arap dünyasýnda yaþanacak muhtemel deðiþimin liberal demokrasi yolunda olmasý için insan haklarýna dayalý bir kurumsallaþmanýn önemini vurgulamýþýz. Türkiye’nin bir demokrasi fonu oluþturmasýný önermiþiz.
***
Ama belli ki sözümüzü dinleyen olmamýþ, aradan geçen sekiz yýl içinde Arap dünyasýnýn kurumsallaþmasýna katký anlamýnda hiçbir adým atýlmamýþ. Bugün ne yazýk ki bu coðrafyada çoðunluðun hakimiyetini dengeleyecek, her anlamda azýnlýðýn haklarýný koruyacak bir mekanizma yok. Ortadoðu ve Kuzey Afrika için bir AGÝT ya da bir Avrupa Konseyi bulunmamakta.
Ne AB’nin Barcelona Süreci, ne de ABD’nin Arap demokratlarýna yaptýðý yardýmlar bölgenin kurumsal açýðýnýn kapanmasýna yardýmcý olmadý. Demokratlar desteklendi, fakat bölge bazýnda kurumsal yapýlarýn oluþmasýna hiçbir þekilde destek verilmedi. Cumhurbaþkaný Gül, hem bakanlýðý hem de cumhurbaþkanlýðý sýrasýnda bir kaç çýkýþ yaptý. Ancak onun da arkasý gelmedi.
Oysa emsali sürekli gündemde olan Türkiye’nin bu bölgeye karþý tarihi, ahlaki ve siyasi sorumluluklarý var. Türkiye, demokratikleþmesinin tek nedeninin daha demokratik düþünen insanlarýn iktidara gelmesi olmadýðýný her düzeyde dillendirmek, katýlým-kurum-uluslararasý sistem dengesinin önemini anlatmak zorunda. Hatta bu bölgenin kurumsallaþmasý için çalýþmak durumunda. Çünkü seçim ille de demokrasi getirmez.
Bu coðrafyanýn demokratikleþmesini, dolayýsýyla da istikrara kavuþmasýný Körfez bölgesinin tekeline ve siyasi tercihlerine, AB’nin ruh haline, ABD’nin seçim takvimine endeksleyemeyiz. Ayrýca askeri müdahaleleri ve Suriye’den sonra Arap coðrafyasýnýn baþka yerlerine de sýçrayacaðý belli olan isyan hareketlerini demokratikleþmenin tek çaresi olarak göremeyiz, görmemeliyiz. Unutmayalým; deðiþim istikrar içinde de olur.
Bunun en güzel kanýtý Türkiye’nin kendisidir. Türkiye’nin yarattýðý emsal sadece Ýslam ile demokrasinin bir arada yaþayacaðýnýn ispatý deðildir. Türkiye’nin emsali parçasý olduðu transatlantik baðlarla, Avrupa ile kurduðu özel iliþkiyle deðiþimin nasýl olabileceðinin de göstergesidir. Avrupa Konseyi’nin koyduðu normlarýn zaman içinde içselleþtirilmesidir.
***
Türkiye’nin çok partili hayata geçiþini yapmak zorunda kaldýðý jeopolitik tercihler saðlamýþtýr. II. Dünya Savaþý sonrasý Sovyet baskýsý, Truman doktrininden ve Marshall Yardýmýndan yararlanmak arzusu olmasýydý, Türkiye kendine demokrasiyi vurgulayan Amerikan stratejisi içinde yer aramaya kalkmasaydý, yakýn zamana kadar sadece CHP tarafýndan yönetiliyor olurdu.
Evet, Amerikalýlar darbeleri de destekledi. Avrupalýlar da göz yumdu. Ama deðiþim büyük ölçüde bizim onlarýn hayat tarzlarýna bakmamýz, demokrasilerine özenmemiz, onlarla kurduðumuz farklý düzeyde iliþkileri istemeye istemeye de olsa derinleþtirmemiz sayesinde oldu.
Türkiye Cumhuriyeti’nin AÝHM’de kaybettiði pek çok dava daha fazla demokratikleþmesine yardým etti. Hala sorunlu olmakla birlikte ifade özgürlüðü kabul edelim ki böylesine bir sinerji ile geliþti. Düþünsenize eðer AB üyelik perspektifi söz konusu olmasaydý Öcalan yakalandýktan sonra MHP’nin içinde yer aldýðý bir koalisyon idam cezasýný kaldýrýr mýydý?
