Kýsa ve/veya uzun vadeli sigorta kollarý bakýmýndan adýna prim ödenmesi gereken veya kendi adýna prim ödemesi gereken kiþiye sigortalý deniliyor.
Bir kiþinin 4/a (SSK) sigortalýsý olmasý için bir hizmet akdi ile bir veya birden fazla iþveren tarafýndan çalýþtýrýlmasý gerekiyor.
Hizmet akdinin de en önemli unsuru baðýmlýlýktýr. Eðer bir iþveren ile kiþi arasýnda hizmet akdi yoksa, bu kiþinin söz konusu iþverenden dolayý 4/a (SSK) sigortalýsý olmasý mümkün deðildir.
Sosyal güvenlik mevzuatýna göre, SGK’nýn denetim ve kontrolle görevlendirilmiþ memurlarýnýn görevleri sýrasýnda tespit ettikleri SGK alacaðýný doðuran olay ve bu olaya iliþkin iþlemler, ‘yemin hariç her türlü delile’ dayandýrýlabilir.
Dolayýsýyla kiþinin tek taraflý ifadesi yemin hükmünde olduðundan yalnýzca kiþinin ifadesine dayanýlarak kiþiye hizmet kazandýrýlmasý açýkça Kanuna aykýrý bir iþlem olmuþtur.
Ýþyerinde yapýlan denetim sýrasýnda, fiili olarak o iþyerinde çalýþtýðý tespit edilenlerin, geriye dönük çalýþtýklarýný iddia etmeleri durumunda; sigortalý, iþyerinde çalýþan diðer sigortalýlar, iþyeri mahallinde bulunanlar veya iþveren beyanýna dayanýlarak yaptýklarý ve tespit tarihinden önceki bir yýllýk süreye iliþkin hizmetler de sigortalýlýkta dikkate alýnýr.
Görüldüðü üzere geriye yönelik hizmet kazandýrma belirli þartlara baðlanmýþtýr. Yani yalnýzca çalýþanýn beyanýnýn geriye yönelik hizmet kazandýrma da yeterli olmadýðý ‘çevre soruþturmasýnýn’ ve iþverenin beyanlarýn uyumlu olmasý durumunda geriye yönelik hizmet kazandýrýlacaðý hüküm altýna alýnmýþtýr.
Bu hükme raðmen denetim sýrasýnda kiþinin kayýt dýþý çalýþtýðýna dair hiçbir tespit yapýlmadan ve sadece ziyaret amaçlý orada bulunan ve hiçbir þekilde fiili bir hizmeti olmayan kiþi sigortasýz çalýþmýþ deðildir.
Denetim elemaný denetim anýnda bu kiþinin kayýt dýþý olduðunu tespit etmeli ve iþyerinde çalýþan diðer sigortalýlar, iþyeri mahallinde bulunanlar veya iþveren beyaný ile bu durumu desteklemelidir.
Ýstanbul Sosyal Güvenlik Ýl Müdürlüðü tarafýndan yayýnlanan 2013/01 sayýlý Ýç Emirde; Sosyal Güvenlik Denetmenlerince geriye yönelik hizmet kazandýrýlmasýnda yalnýza sigortalý ifadelerine dayanýlarak hizmet kazandýrýlmamasý, geriye yönelik hizmet kazandýrmalarýnda ek incelemelerle sigortalý ifadesinin desteklenmesi gerektiði talimat altýna alýnmýþtýr. Bu son derece doðru ve hukuki bir talimattýr.
Ancak ne yazýk ki bazý SGK denetim elemanlarý devleti ‘avcý’, iþvereni ‘av’ ve insanlarý ‘yem’ olarak görüp, iþveren avýna çýkýyor. Ýþverenin ayný mahalde birlikte yaþayan çalýþanýnýn eþinin posta alýndýsýnda isminin yer almasýný çalýþma olarak adlandýrýyor. Ýþveren ‘benim çalýþaným deðil’, ‘iþçi ben çalýþýyorum eþim benimle kalýyor’ ve çalýþtýðý iddia edilen eþ ise ‘ben çalýþmýyorum, o gün evde kimse olmadýðýndan postayý mecburen ben aldým’ diyor. Ama denetmen bunlarla ikna olmayýp hukuksuz þekilde iþlem yapýyor. Denetim elemanýn görevi zaten sigortalý olmamasý gereken bir kiþiyi sigortalý yaparak, iþvereni avlamak deðil, gerçekten hizmet akdi doðmuþ ve sigortasýz çalýþtýrýlma varsa, bu kiþilerin sigortalýlýðýný saðlamaktýr. Ýþyerinin önünden geçen uçan kuþ sigortalý olmaz.
Ýþverene iþe iade zulmü
Ýþ güvencesi kapsamýnda olan iþçinin iþ sözleþmesi iþverence geçerli sebep gösterilmediðinin veya gösterilen sebebin geçerli olmadýðýnýn mahkemece veya özel hakem tarafýndan tespit edilerek feshin geçersizliðine karar verildiðinde, iþveren, iþçiyi bir ay içinde iþe baþlatmak zorundadýr. Ýþçiyi baþvurusu üzerine iþveren bir ay içinde iþe baþlatmaz ise, iþçiye en az dört aylýk ve en çok sekiz aylýk ücreti tutarýnda tazminat ödemekle yükümlü olur.
Ýþçi kesinleþen mahkeme veya özel hakem kararýnýn tebliðinden itibaren on iþgünü içinde iþe baþlamak için iþverene baþvuruda bulunmak zorundadýr. Ýþçi bu süre içinde baþvuruda bulunmaz ise, iþverence yapýlmýþ olan fesih geçerli bir fesih sayýlýr ve iþveren sadece bunun hukuki sonuçlarý ile sorumlu olur.
Ýþçinin kesinleþen mahkeme kararý sonrasýnda iþverene baþvurusu üzerine iþverenin iþçiyi iþe baþlatmamasý halinde SGK’ya hem boþta geçen süreye iliþkin 4 aylýk bildirge hem de iþten ayrýlýþ bildirgesi verilmelidir.
Ýþe iade sonrasý iþverenin e-bildirge sistemi üzerinde kullanacaðý ayrýca bir menü bulunmayýp; aylýk prim ve hizmet belgesini sigortalý personelin iþe baþlamak için iþverene yaptýðý baþvurusuna iliþkin tebligatýn alýndýðý tarihin içinde bulunduðu ayý takip eden aybaþýndan baþlamak üzere ayýn 23’üne kadar vermesi halinde yasal süresinde verilmiþ sayýlýyor.
Ayný zamanda sigortalý personelin iþe baþlamak için iþverene yaptýðý baþvurusuna iliþkin tebligatýn alýndýðý tarihin içinde bulunduðu ayý takip eden ayýn sonuna kadar verilen sigortalý iþten ayrýlýþ bildirgesi yasal süresinde verilmiþ sayýlýyor.
Ýþten ayrýlýþ bildirgesinin iþverence iþe iade sonrasý internet ortamýndan verilmesi durumunda sistem iþverene idari para cezasý üretmekte; bu idari para cezasýna iþveren itiraz etmekte ve ilgili Sosyal Güvenlik Merkezi komisyonda konuyu görüþerek cezayý onamakta ya da kaldýrmaktadýr. Bu süreç hem iþverene zulüm olmakta hem de ceza sisteme iþlendiði için iþverenler belge vermekte zorlanýyor.
Bununla birlikte iþverenler bu zulme maruz kalmamak için yasal süresi içerisinde mevzuata uygun olarak kâðýt ortamýnda düzenlediði iþten ayrýlýþ bildirgesini Sosyal Güvenlik Merkezi’ne veriyor.
Ancak bazý Sosyal Güvenlik Merkezleri manuel ortamda aldýklarý bu iþten ayrýlýþ bildirgesini kabul etmiyor. Kurum memurlarý iþvereni arayýp internet üzerinden iþten ayrýlýþ bildirgelerini vermemeleri halinde idari para cezasý uygulayacaklarýný söyleyerek tehdit ediyor.
SGK kayýtlarýna kâðýt ortamýnda verilen iþten ayrýlýþ bildirgeleri de yasal ve geçerlidir. SGK’nýn e-bildirge sisteminde bir güncelleme yaparak ‘iþe iade sonrasý verilen belge’ baþlýklý bir sayfa açmasý ve buradan verilen belgelere ceza uygulamamasý gerekiyor. Ancak, henüz bu güncellemeyi yapamayan SGK’nýn memurlarý kaðýt ortamýnda verilen iþten ayrýlýþ bildirgesinden dolayý iþvereni arayarak tehdit etmesi doðru deðildir.
Ýhbar tazminatý ne kadar olmalý?
Okurumuz Mahmut Terzi “Dört yýldýr ayný iþyerinde çalýþmaya devam etmekteyim. Bu iþyerinden yurtdýþýnda eðitim almak için ayrýlacaðým. Hemen ayrýlabilir miyim” diye soruyor.
Ýþ Kanunu ile iþçi ve iþverenlere tanýnan haklardan birisi de taraflardan birisinin iþ sözleþmesini sona erdirmek istemesi halinde diðer tarafa belli bir süre kadar önceden haber verilmesidir. Ýþ Kanununa göre;
- Ýþi altý aydan az sürmüþ olan iþçi için, bildirimin diðer tarafa yapýlmasýndan baþlayarak 2 hafta,
- Ýþi altý aydan bir buçuk yýla kadar sürmüþ olan iþçi için, bildirimin diðer tarafa yapýlmasýndan baþlayarak 4 hafta,
- Ýþi bir buçuk yýldan üç yýla kadar sürmüþ olan iþçi için, bildirimin diðer tarafa yapýlmasýndan baþlayarak 6 hafta,
- Ýþi üç yýldan fazla sürmüþ olan iþçi için, bildirimin diðer tarafa yapýlmasýndan baþlayarak 8 hafta ihbar süresi vardýr.
Dolayýsýyla öncelikle iþvereninize iþten ayrýlacaðýnýzý bildirmeniz gerekmektedir. Bu bildirimden sonra da çalýþma günlerinizde günde en az 2 saat yeni iþ arama izni hakkýnýz bulunmaktadýr. Eðer ihbar sürenizi baþlatmazsanýz; ihbar süresi kadar tazminatýn ödenmesi gerekecektir.
