Son zamanlarda okuduðum bir kitap sayesinde, aslýnda 'Filistin sorunu' veya ''Filistin meselesi'' olarak konuþtuðumuz konunun, bir iþgal, 'uzun iþgal' ve 'Ýsrail sorunu' olduðunu fark ettim. Seniha Begüm Þentop'un, 'Ýþgal ve Ýnsan Haklarý' adlý kitabýnda yer alan, iþgalin uzamasý hadisesinde, uygulanacak hukukun ne olduðu meselesi, bana Ýsrail'in bir devletten çok bir iþgal organizasyonu olduðunu bir kez daha hatýrlattý...
Seniha Begüm haným, insanlýk tecrübesinin iki büyük kayýplý genel savaþýn ardýndan, 'savaþ'ýn artýk bir uluslararasý iliþki biçimi olmaktan çýkartýldýðýný dile getiriyor. Özellikle 2. Dünya Savaþý'nýn yýkýcý etkilerinin ardýndan, yepyeni bir uluslararasý hukuk zemini inþa edilmiþ olmasý – Birleþmiþ Milletler gibi- bu hukuk zemininde savaþýn yasaklanmasý, hem savaþýn hem de iþgalin anlamlarýný da dönüþtürmüþtür...
Savaþ esnasýnda bile sivillerin haklarýný koruyan insancýl hukuk kaideleri, iþgal altýndaki insanlarýn haklarýný koruyan insan haklarý hukuku, yepyeni bir düzeye taþýmýþtýr, yeryüzünü ve insaný... Lakin insan odaklý bu tezlerin, özellikle uzun iþgallerde bazý handikaplarý olduðu da açýktýr. Aþaðýda bunu açýklamaya çalýþacaðým, kitaptan aldýðým ilhamla...
Filistin iþgali örneðinde olduðu gibi, 1948'den bu yana uzayan iþgal, iþgal edeni yani Ýsrail'i, adeta bir devlet olarak zannetme sanrýsýna yol açmýþtýr. Bu durumda uzayan iþgalin, adeta normal ve olaðan dönemmiþ gibi, iþgalci ile halk arasýnda çeþitlenen ihtilaflar sayesinde, durumu silahlý çatýþmanýn dýþýna çýkartmaktadýr. Sözgelimi iþgalci, yerel halkýn artýk silahlý çatýþmanýn etkilerinden kaynaklanmayan ancak iþgal devam ettiði için de meþru egemence – Filistin Devleti- karþýlanamayan olaðan dönem ihtiyaçlarýný da karþýlamalýdýr. (Evrensel hukuk kaideleri bunu emreder) Nedir bunlar: Sözgelimi elektrik, su, insani yardýmlarýn geçiþi ve daðýtýmý, hastane, týbbi ihtiyaçlar, okul gibi hemen akla gelen ilk ihtiyaçlar...
Peki insancýl hukuk ve insan haklarý hukuku kaideleri gereði Ýsrail, bu uzun iþgal döneminde öyle ya da böyle bu imkanlardan bazýlarýný çok kýsýtlý olsa da saðlýyorsa, bu durum iþgalciye yani Ýsrail'e, iþgal ettiði topraklarda, 'devlet' olabilme hakký verir mi?
Asla vermez! Lakin buradaki esas sorun iþgalin uzamasýdýr...
Ýþgal hukukunun temeli dinamiklerinde, iþgalin geçici olduðu ve hukuki anlamda asli egemenin egemenliðine halel getirmeyeceði vardýr. Demek oluyor ki; Filistin Devleti'nin iþgal altýnda olmuþ olmasý onun Filistin topraklarýnda halen asli egemen olmasýný engellemez. Ýsrail'in de her ne kadar uzun bir iþgalci olsa da Filistin'de asli egemen olamayacaðý gerçeði, kabul edilen uluslararasý hukuk zeminin temel fikirlerindendir...
Dolayýsýyla, Ýsrail'in Filistin topraklarýnda zaman zaman bombardýman yapýp zaman zaman ateþkes ilan etmesi, zaman zaman elektrikleri kesip zaman zaman ekmek fýrýnlarýnýn çalýþmasýna izin vermesi, bazý zamanlar hastaneleri bombalamayýp bazý zamanlar bombalamasý, onun asli egemen olduðunu deðil... Ýþgal ettiði topraklarda zaman zaman insan haklarý hukukuna göstermelik de olsa yaklaþtýðýný, ama çoðu zamansa insan haklarý hukukunu hiçe saydýðýný söylemek daha doðrudur... Ýþgal ettiði topraklarda teröre devam eden bir iþgalci olduðunu söylemek belki de en doðrusudur...
Evrensel hukukun, devlet esaslý bakýþ açýsýndan insan esaslý bakýþ açýsýna geçiþindeki temel handikaplarýn baþýnda, bazý uluslarýn bu dönüþüme ayak uyduramayýþý geliyor. Bir baþka sorun ise, iþgalcinin, özellikle uzayan iþgal sürecinde sanki asli egemenmiþ gibi insani iþleri kýsmen de olsa bir þekilde devam ettiriyor oluþu, bir de facto'ya, bir oldu bittiye, bir fiili duruma hiç olmazsa iþgalciye bir tür zilyetlik kazandýrýp kazandýramayacaðý meselesine dönüþebilir mi? Buna toplu olarak Hayýr! Diyerek itiraz etmemiz gerekmiyor mu?
Burada en büyük vebal, daha en baþýndayken iþgalciyi bir çýrpýda devlet olarak tanýyanlarýndýr kuþkusuz... Çözüm, Ýsrail'in bir iþgalciden baþka bir þey olmadýðýnýn Birleþmiþ Milletlerce tasdik edilmesi, evrensel hukukun bir parçasý haline gelmesiyle ilgilidir...
Okuma Önerisi: Av. Seniha Begüm Þentop, Ýþgal ve Ýnsan Haklarý, Kadim Yayýnlarý.
