Yalan söylemek iliþkileri yýpratan, yýkýcý ve tehlikeli bir davranýþtýr. Çocuklukta baþlayan bu davranýþ yerleþebiliyor ve eriþkin çaðda kiþiliðin bir parçasý haline gelebiliyor. Peki bir çocuk neden yalan söyler?
Þener Þen ve Ýlyas Salman’ýn baþrolde oynadýklarý bir filmde Þener Þen sürekli Ýlyas Salman’ý dolandýrýyor ve her yakalandýðýnda: “evet yaptým, yaptým ama bi sor niye yaptým”diye cevap veriyordu. Yalanýn tabi ki en sýk sebebi kiþilik sorunlarýdýr. Özellikle antisosyal kiþilik bozukluðu olanlar gözünü kýrpmadan yalan söylerler. Týpký bu filmde dolandýrýcý ve üçkaðýtçý bir antisosyali canlandýran Þener Þen’in çizdiði tipoloji gibi. Yalan ahlaki bir sorundur. ancak her zaman bir ahlaki bozukluða iþaret etmez. Ýnsanoðlu yalaný bazen bir savunma aracý olarak da kullanabilir. Ahlaki bozukluða baðlý yalanlar genelde kiþilik bozukluklarýyla beraberdir. ancak kiþilik sorunlarý haricinde yalana sebep olan birçok psikolojik etken vardýr. Ancak sebebi ne olursa olsun yalan hiç bir zaman iþe yaramaz ve sorunlarý her defasýnda çok daha girift hale getirir.
Cezadan korkulduðu için yalan söyleme çok tipiktir. Daha çocukluk çaðýnda baþlayan bir yalan türüdür. Hata yapan çocuk anababasýnýn cezalandýracaðýndan korktuðu için yalana tevessül eder. Özellikle ceza sistemini iþleten ebeveynler farkýnda olmadan böyle bir korkuya ve yalan davranýþýna sebebiyet verebiliyorlar. Ödül ceza sistemini saðlýklý bir þekilde uygulamanýn büyük faydalarý vardýr. Ancak ölçüsü kaçýrýlýrsa yalan gibi istenmeyen davranýþlar söz konusu olabiliyor. Ders çalýþmadýðý için babasý tarafýndan dayak yiyeceðinden korkan, zayýf aldýðýnda arkadaþlarýyla oynamasýna izin verilmeyeceðini düþünen çocuklar yalanla bu cezalardan o an için kurtulmaya çalýþýrlar.
Psikolojiye bakmak lazým
Karne günlerinde karneyi kaybetmek veya karnenin üzerinde oynamak bu tip yalanlara örnektir. Yine ebeveyni tarafýndan aþýrý baský ve engellenme yaþayan çocuk ve ergenlerde de yalan gözlenebiliyor. Tabi ki bu çaðlarda ebeveynin zarar verici davranýþlar konusunda sýnýr çizmesi gerekir.
Ancak bu sýnýr çizme çocuðun özgürlük alanýna müdahale noktasýna gelirse çocuk arzu ettiði þeyleri yapabilmek ve elde edebilmek için yalan söylemeye baþlayabilir. Mesela babasýnýn arkadaþlarýyla buluþmasýna izin vermeyeceðine inanan bir ergen “ders çalýþmaya gidiyorum, ödev hazýrlayacaðým” gibi yalanlarla arkadaþlarýnýn yanýna koþabiliyor. Aþýrý eleþtirici, aþalayýcý, hýrslý ve baþarý odaklý annebabalarýn çocuklarýnda kendileriyle gurur duyulsun diye yalan söylemeler de meþhur yalanlardandýr. Annebabasýnýn maddi durumu iyi olmayan çocuklarýn kendisini eksik ve yetersiz hissedin arkadaþlarýna villalarý, katlarý, yatlarý olduðunu söylemesi, tatillerini lüks mekanlarda geçirdiklerini ballandýra ballandýra anlatmalarý rastlayabildiðimiz yalan türlerindendir.
