Yalan söylemek ilişkileri yıpratan, yıkıcı ve tehlikeli bir davranıştır. Çocuklukta başlayan bu davranış yerleşebiliyor ve erişkin çağda kişiliğin bir parçası haline gelebiliyor. Peki bir çocuk neden yalan söyler?
Şener Şen ve İlyas Salman’ın başrolde oynadıkları bir filmde Şener Şen sürekli İlyas Salman’ı dolandırıyor ve her yakalandığında: “evet yaptım, yaptım ama bi sor niye yaptım”diye cevap veriyordu. Yalanın tabi ki en sık sebebi kişilik sorunlarıdır. Özellikle antisosyal kişilik bozukluğu olanlar gözünü kırpmadan yalan söylerler. Tıpkı bu filmde dolandırıcı ve üçkağıtçı bir antisosyali canlandıran Şener Şen’in çizdiği tipoloji gibi. Yalan ahlaki bir sorundur. ancak her zaman bir ahlaki bozukluğa işaret etmez. İnsanoğlu yalanı bazen bir savunma aracı olarak da kullanabilir. Ahlaki bozukluğa bağlı yalanlar genelde kişilik bozukluklarıyla beraberdir. ancak kişilik sorunları haricinde yalana sebep olan birçok psikolojik etken vardır. Ancak sebebi ne olursa olsun yalan hiç bir zaman işe yaramaz ve sorunları her defasında çok daha girift hale getirir.
Cezadan korkulduğu için yalan söyleme çok tipiktir. Daha çocukluk çağında başlayan bir yalan türüdür. Hata yapan çocuk anababasının cezalandıracağından korktuğu için yalana tevessül eder. Özellikle ceza sistemini işleten ebeveynler farkında olmadan böyle bir korkuya ve yalan davranışına sebebiyet verebiliyorlar. Ödül ceza sistemini sağlıklı bir şekilde uygulamanın büyük faydaları vardır. Ancak ölçüsü kaçırılırsa yalan gibi istenmeyen davranışlar söz konusu olabiliyor. Ders çalışmadığı için babası tarafından dayak yiyeceğinden korkan, zayıf aldığında arkadaşlarıyla oynamasına izin verilmeyeceğini düşünen çocuklar yalanla bu cezalardan o an için kurtulmaya çalışırlar.
Psikolojiye bakmak lazım
Karne günlerinde karneyi kaybetmek veya karnenin üzerinde oynamak bu tip yalanlara örnektir. Yine ebeveyni tarafından aşırı baskı ve engellenme yaşayan çocuk ve ergenlerde de yalan gözlenebiliyor. Tabi ki bu çağlarda ebeveynin zarar verici davranışlar konusunda sınır çizmesi gerekir.
Ancak bu sınır çizme çocuğun özgürlük alanına müdahale noktasına gelirse çocuk arzu ettiği şeyleri yapabilmek ve elde edebilmek için yalan söylemeye başlayabilir. Mesela babasının arkadaşlarıyla buluşmasına izin vermeyeceğine inanan bir ergen “ders çalışmaya gidiyorum, ödev hazırlayacağım” gibi yalanlarla arkadaşlarının yanına koşabiliyor. Aşırı eleştirici, aşalayıcı, hırslı ve başarı odaklı annebabaların çocuklarında kendileriyle gurur duyulsun diye yalan söylemeler de meşhur yalanlardandır. Annebabasının maddi durumu iyi olmayan çocukların kendisini eksik ve yetersiz hissedin arkadaşlarına villaları, katları, yatları olduğunu söylemesi, tatillerini lüks mekanlarda geçirdiklerini ballandıra ballandıra anlatmaları rastlayabildiğimiz yalan türlerindendir.
