Ýran’ýn, Suriye’deki Esad rejimine yaptýðý yardýmlarýn sona ermesi için haykýran Tahran’daki “bazari”ler ciddiye alýnmalý. Onlar Þah’a karþý Ýslam devrimini destekleyen, Ýranlý politikacýlarý ortaya çýkarýp bitiren pazarýn zengin çocuklarý, halýcýlar ve bankacýlardý ve Ýran’ýn Þam’a yýlda 7 milyar sterlin tutarýnda yardým yaptýðýna inanýyorlar.
Rakamýn ispatlanmasý imkansýz ve “tereddüt” uyandýrýyor. Kimse Tahran’ýn Þam’a, sübvanse edilmiþ petrol konusunda yaptýðý yardýmýn miktarýný bilmiyor. Fakat Ýran Devrim Muhafýzlarý’nýn lideri, istihbarat ajanlarýnýn Suriye hükümetine “tavsiye verdiðini” itiraf edeli bir ay bile olmadý. Þimdi ise 1979’da Ayetullah Humeyni’nin Ýslami devrimini koruyanlara bizzat çaðrýda bulunarak, Ýran’ýn parasýnýn Suriye’den çekilmesini istiyor. Ne tesadüf ki yine ayný kiþiler, elli yýldan uzun süre önce CIA’in, demokratik olarak seçilen Muhammed Musadeh’i devirme planýnda da iþbirlikçi olmuþlardý.
***
Suriye’de devrim 18 ay önce baþladý ve ondan beri Þam’daki ekonomik durumun düzenli olarak kötüye gidiþini izleyen Suriye’nin komþularý, þimdi Ýran’ýn zenginliklerine de büyük bir endiþeyle bakýyorlar. Ýran riyalýnýn deðerinin yüzde 40 düþmesi baþka, petrol gelirlerindeki korkunç kesinti baþka bir þey.
Örneðin Lübnanlý bankacýlar Ýran’ýn, günde 2.5 milyon varili bulan petrol ihracatýnýn 800 bin varile düþtüðünü hesaplamýþlar ve bu da petrol gelirlerinde günde 120 milyon sterlinlik kayba eþit.
Böylece yaptýrýmlar, riyalin çökmesinden önce Ýran ekonomisini kalbinden vurmuþ oldu. Bu felaket, rejimi destekleyenler ve dolar hesaplarýna her zaman eriþebilen son derece varlýklý insanlardan ziyade, yoksullara ve orta sýnýflara zarar verecektir. Örneðin rejimi desteklemeyen Ýranlý bir profesör, ailesiyle birlikte Kanada’ya göç etmeden önce Toronto’da 400 bin dolarlýk bir ev alacaktý. Þimdi ise Tahran’daki bankasýnda 200 bin dolarýn altýnda riyali var; hayalleri sona erdi.
Fakat yaptýrýmlar veya ekonomik çöküþ, Arap rejimlerini yýkabildi mi? Þu anda dek Suriye’yi yýkamadýlar. Yýllarca süren yaptýrýmlar, Kaddafi’yi asla sindirmedi. Ýran hükümeti de yýllar süren blokaja ve petrol yaptýrýmlarýna teslim olmadý. Rejim üyelerinin, bu yeni ekonomik krizi Ahmedinejad’a zarar vermek için kullandýklarý doðru ama Ýran’da Ýslam Cumhuriyeti’ni yýkmak için bir kitle hareketi yok ve kimse monarþiyi yeniden tesis etme niyetinde deðil.
Ýç savaþtan sonra Lübnan’ýn para birimi çöktü: Dolar, 5 Lübnan poundu iken 1500 oldu. Fakat pazar, 2000’de öldürülen milyoner Baþbakan Refik Hariri’nin 1990 baþlarýnda sahneye çýkýþýyla istikrar kazandý. Daha sonra bankalarýn, türev ürünler ve subprime ipotekli kredilerden uzak durmalarý kararý, Lübnan’ýn dünya finans felaketinin büyük ölçüde dýþýnda kalmasýný saðladý. 2011 devriminden sonra Mýsýr borsasý düþtü ama vaat edilen ABD ve IMF fonlarý, para biriminin çökmesini engelledi.
Ne gariptir ki Ýran krizinden etkilenebilecek en küçük fakat en zengin ülkelerden biri de Dubai. Ýranlýlar ülkedeki emlaðýn yüzde 40’ýný ellerinde tutuyorlar ve bu durumda inþaat projeleri için büyük nakit sýkýntýsý olacak. Ýranlýlar da Dubai üzerinden daha az televizyon, bilgisayar gibi teknolojik ihraç ürünleri alacaklar. Ama Birleþik Arap Emirlikleri bunu kolayca sindirebilir.
Daha kötü bir baþka unsur da, politik dramýn Ýran’ýn mali umutsuzluðunu ne derece etkileyeceðidir. Lübnan basýný Hizbullah’dan üç üst düzey kiþinin, son çatýþmalarda Þam’da öldürüldüklerini bildiriyor. Hizbullah ise mücahitlerin “cihad ederken öldüðünü” söylüyor. Fakat tüm Lübnanlýlar grubun silahlý olduðunu ve Ýran tarafýndan finanse edildiðini biliyorlar. Sýradan bir üyeye bugün ayda 500 dolar civarýnda maaþ veriliyor. Eðer Beþar, Ýran’dan daha az ekonomik yardým alacak olursa, Hizbullah’ýn da finansmanýn azalacaðýna emin olun.
