Amerikan Merkez Bankasý FED’in Bayan Baþkaný Janet Yellen selefine oranla biraz daha iyi bir ortamda görevi devraldý.
Yellen, iki haftadýr baþkan. Selefi Bernanke 2006 yýlýnda göreve baþladýðýnda ortam sakindi. Hatta 2007 sonbaharýnda Wall Street borsa endeksleri tarihi rekorlarýný yazarken, Bernanke dahil herkes memnundu. Alttan alta bir konut krizinin kaynadýðýný, konuta dayalý hayali tahvillerle hayali iþlerin yapýldýðýný FED fark etmemiþti. Kriz 2008’de spekülatif bankacýlýk ve spekülatif konut krizi olarak geldi. Sonra da Bernanke tarihi krizi yönetmek zorunda kaldý. Halen o krizin artçý etkileriyle uðraþmaktayýz. Kriz kaðýt üzerinde bitti, ekonomiye ve yaþama etkisi hâlâ sürüyor.
Yellen temizlenmiþ bir bankacýlýk sektörü, son 6 yýlda el yordamýyla uygulanmýþ bir para politikasý ve ne yapacaðý tam öngörülemeyen bir ekonomi devraldý. 2008’de krizle birlikte FED hemen faizleri 0’a indirdi. Normalde bu hareket ekonomiyi toparlardý. Olmadý. Sonra Bernanke faizi çok uzun süre 0’da tutmaya ve yalnýzca kýsa vade deðil, 10 yýllýk ve 30 yýllýk vadede de faizi baský altýna alýp düþürmeye karar verdi. O amaçla piyasadan Hazine tahvili, sonra konut kredisine dayalý tahvil almaya baþladý. FED alýcý olunca tahvil faizi düþtü. Ama bu iþ FED’e 3 trilyon dolara patladý. ABD ekonomisinin yýllýk büyüklüðü iyi zamanda 15 trilyon, dünya ekonomisinin büyüklüðü 50 trilyondur.
Sonra FED baktý ki 5 dalga halinde para saçmasý ekonomiyi canlandýrmýyor, istihdam yaratmýyor ve üstelik FED bilançosu 4 trilyon dolara dayanýyor. Merkez Bankasý’nýn, ekonominin üçte birini bilançosunda bono-tahvil ve para olarak tutmasý gayet tehlikeli bir durumdur. Bir de bu bilançoyu yere indirmek var. FED de aralýkta -Bu aylýk 85 milyarlýk alýmlara gerek kalmadý- dedi, ama arkasýnda yatan neden, ekonominin saðlýklý büyümeye geçmesi, istihdamýn düzelmesi ve enflasyonun yine saðlýklý oranda yükselmesi deðildi. Bu alýmlarýn bitiþ tarihi konmamýþtý. Alýmlar iþe yaramýyordu. FED bilançosu 5 trilyona doðru þiþiyordu ve FED’in sýfýr parasý istihdama, yatýrýma deðil, muhtelif spekülatif iþlere gidiyordu.
Bu spekülatif alanlardan biri kýsmen Geliþen Piyasalar idi. Ancak Türkiye’ye gelen FED kökenli paranýn hem miktar olarak fazla olmadýðýný hem de çoktan çýkmýþ olduðunu savunmaktayýz.
Ýþte taaa 2008 krizinin ucu günümüze böyle uzanýyor. FED ocaktan baþlayarak 10’ar milyarlýk kýsýntýyla bu 85 milyarlýk akýþý durduracak. FED bilançosu ise hâlâ 4 küsur trilyon ve faiz hâlâ sýfýr.
Yellen’in hafta içinde Kongre’deki sunumundan da öðrendiklerimiz var. Yellen mealen diyor ki:
- 85 milyarý 10’ar 10’ar kýsýyorum, çünkü ekonomi düzelecek. Ama faize dokunmuyorum, bilançoya dokunmuyorum, çünkü para politikam hâlâ gevþek.
- Evet þimdiye dek istihdam tam yükselmedi, enflasyon da yükselmedi. Ýkisi de gerekli, ama yükselecekler. Biz alýmlarý Aralýk 2014’te durdurmuþ olacaðýz.
- Bu plan kesin deðil. Çünkü beklenmedik bir durum olabilir. O zaman da 10’arlýk kýsýntýya ara veririz. Beklenmedik durum, istihdamda çok sert düþüþ ya da enflasyonun yükselmemesi ve deflasyon riskinin baþlamasý olabilir.
Genelde ise Yellen iyimser. Yüzde 3 civarýndaki büyümenin bu yýl tutacaðýný, istihdamýn toparlayacaðýný, enflasyonun sorun yaratmayacaðýný söylüyor.
Son 7 yýlýn özeti bu. Yaþadýklarýmýz, 2001’de birikmeye baþlayan ve 2007’den sonra patlayan krizin uzantýsý. Krizin hesapta çoktan bitmesi gerekirdi, ancak bitmedi. Yellen de bu sürecin bu halkasýna nezaret etmek üzere geldi. Gereðinden uzun sürmüþ ve sýkýcý bir filmin ortasýndayýz. Bekleyiþ sürüyor. Ýyimser ihtimalde Yellen’in beklediði büyüme olur, alýmlar bu yýl biter, bu yýl olaysýz biter. 2015’in temmuzundan sonra enflasyonun durumuna göre belki faiz artar. Kötü ihtimalde alýmlara birkaç ay ara verir, hatta belki baþka yollardan piyasaya para vermeyi sürdürür. Bu kötü ihtimal aslýnda piyasalarýn iþine gelir. Ama 2015’e daha çok var.
twitter.com/selimatalayny
