Otuz yýldýr tartýþýlan ‘baþkanlýk sistemi’nin yeniden ve daha güçlü þekilde gündeme gelmesi boþuna deðil. Çünkü yeni bir anayasa yazýlýyor, gelecek cumhurbaþkanýný halk seçecek. Bu da sistem deðiþikliði için uygun bir zemin sunuyor.
Yýllar önce Ýstanbul Üniversitesi Ýletiþim Fakültesi’nde ders aldýðým TBMM Anayasa Komisyonu Baþkaný Prof. Dr. Burhan Kuzu, Türkiye’nin sayýlý anayasa hukuku otoritelerinden. Burhan Hoca’ya, baþkanlýk sistemine geçiþin þartlarýný ve gerekliliðini sordum; anlattý:
Parlamenter sistem koalisyon demek:“Parlamenter sistem miadýný doldurdu. Sistem ülkeleri koalisyonlara mahkum ediyor. Koalisyon demek, örneðini bugünlerde Avrupa’da gördüðümüz faþist partilerin etkinlik kazanmasý demek. Çünkü sistem çözüm üretemiyor, halk da ‘ekmek vaadeden’ uç partilerin peþine gidiyor. O küçük parti koalisyona giriyor, dört bakanlýk istiyor. Verilmeyince ‘hükümete girmeyiz’ diyor. Biliyor kilit olduðunu.”
Koalisyonlarda ülkeyi baþkalarý yönetir:“Parçalý koalisyonlar medyanýn, sivil askeri bürokrasinin, sermayenin etkisine de açýk oluyor. Türkiye’de 1995’te gördük; medya patronu baþbakan seçtirdi, evinde pijamayla karþýladý. Allahtan pijama giymiþ! Diðer partinin lideri de gidip ona aðlamýþ, ‘Hani ben baþbakan olacaktým’ diye. Baþbakanlýk nerelerde paylaþtýrýlmýþ.”
Fransa ve Yunanistan en iyi örnek:“Ayný gün seçim oldu. Fransa baþkanýný seçti hükümetini kuruyor, Yunanistan ise koalisyon kuracak kuramýyor. Orada da aþýrý uç partiler güçlendi.”
Bu sistemde hükümet istediðini yapar: “Parlamenter sistemde parlamentonun fonksiyonu sýfýr! Hiçbir parlamentoda hükümetin istemediði hiçbir þey geçmez. Gensoru mekanizmasý iþlemez. Çünkü hiçbir partili kendi bakanýný düþürmek için oy vermez. Fransýz politikacý Talleyrand, meclisteki kürsüyü gösteriyor ve ‘Bu kürsüden çok nutuk dinledim. Birçoðu kanaatimi deðiþtirdi. Ama oyumu deðiþtiremedi’ diyor.Çünküparlamenter model parti disiplininin en güçlü olduðu modeldir. Milletvekillerini liderler belirler. Onlar da tekrar seçilmek veya bakan olabilmek için liderin aðzýna bakar, baðýmsýz hareket edemez.”
Baþkanlýk sistemi ‘denetim’ demek:“Baþkanlýk sisteminde dar bölge sistemi ile daha çok milletvekili seçilir. Seçimi liderler deðil delegeler yapar. Vekiller bakan olamaz. Böylece ne yeniden seçilmek için, ne de bakanlýk beklentisiyle liderlere baðýmlý kalmazlar. Hükümetten gelen tasarý körü körüne parlamentodan geçmez. ABD’de baþkanýn istediði her karar Kongre’den geçmiyor. Bizde baþbakan isteyecek de Meclis’ten geçmeyecek, öyle mi?!”
Baþkanlýða geçiþin temel maddeleri: “Dünyada gerçek baþkanlýk modeli sadece ABD’de var. Onu aynen alalým demiyoruz. Bizim çalýþmalarýmýz var. Baþkanlýk modelinde yargýyla ilgili ciddi bir deðiþikliðe gerek yok. Özgürlükler de zaten sisteme göre deðiþmez. Asýl bam teli, yürütmeyle yasamanýn dengesidir. O da 10-15 maddelik bir bölümdür. Cumhurbaþkanlýðý baðlamýnda bir düzenleme olacak. Baþkaný yasamaya muhtaç kýlan bir düzenleme yapýlacak. Yerel yönetimler çok güçlenecek, üniter yapý içinde. Onun dýþýnda çok ciddi bir deðiþiklik gerekmiyor.”
Yeni Anayasa’da baþkanlýk sistemi önereceðiz:“Anayasa Hazýrlýk Komisyonu’ndaki arkadaþlarýmýz baþkanlýk modelini orada tartýþmaya açacaklar. Zaten komisyona gelen çalýþmalar arasýnda baþkanlýk sistemini esas alan çok sayýda öneri var. Ama önce muhalefete ‘he’ dedirttirmek lazým. Üç parti buna yanaþmazsa AK Parti komisyondan çekilecek deðil. Biz AK Parti olarak tarihe not düþmek adýna bu öneriyi getireceðiz.”
On yýlda kazandýklarýmýz bir koalisyonla gider:“Türkiye’de tek partili iktidarlarda rakamlar büyümüþ, koalisyon dönemlerinde düþmüþtür. Bugün Baþbakan Erdoðan’ýn on yýlda bu düzeye getirdiði ekonomi, bir koalisyonda altý ayda bitirilir. Bu bir tehdit unsuru. Bugüne bakýp hep böyle gidecek sanýyoruz.”
