Sevgili Aydan Üstkanat telefonla arayýp bahsedene kadar ‘Teff’ adýný duymamýþtým, doðrusu. Anlaþýlan bu yýlýn ülkemiz gündemine giren süper besini ‘Teff’ oluyor. Ýnternette pazarlama stratejilerine baktým, gerçekten müthiþ! Saðlýðýmýz için önemli olduðunu bildiðimiz magnezyum, kalsiyum, demir, fosfor, B1 ve C vitaminleri bakýmýndan zenginmiþ. Temel amino asitlerin tümünü taþýyormuþ. Tabi bir ürünü pazarlamak için olmazsa olmaz etkinlik iddialarý “metabolizmayý ve yað yakýlmasýný hýzlandýrak kilo vermeyi saðlýyormuþ”, “kan þekerini kontrol ediyormuþ” ve “kansere karþý koruyormuþ”. Ýddialar bunlarla sýnýrlý deðil þüphesiz, dahasý da var. Hollywood ünlülerinin göz bebeðiymiþ. Tabi bizimkiler durur mu? Videolarda ünlülerimizin formlarýný korumak için Teff kullanýmýna iliþkin uyguladýklarý önerileri var! Teff’in tüm dünyada çok yeni popülarite kazandýðý göz önüne alýnýrsa, bu iddialarýnýn ne derecede doðru olabileceðini bilemiyorum. Bu þekilde bir durum tespiti yaptýktan sonra, bilimsel yayýnlarda Teff konusunda yer alan bilgileri inceledim.
Bitkinin bilimsel adý “Eragrostis tef”, tüm tahýllar gibi buðdaygiller (Poaceae) ailesinden. Afrika’nýn doðusunda yer alan ve “Afrika boynuzu” olarak adlandýrýlan Etiyopya, Eritre gibi sýcak iklime sahip ülkelerinde yetiþen bir bitki. Özelliði kuraklýk ya da su baskýný gibi aðýr koþullara dayanýklý olmasý. Ancak son derece küçük olan (1 milimetre civarý) tohum boyutu nedeniyle bir besin kaynaðý olarak yararlýlýðý sýnýrlý. Zaten Afrika’nýn bu bölgelerinin sýk sýk açlýk çektiklerini biliyoruz. Diðer taraftan, son yýllarda saðlýk sorunlarýnýn baþlýca suçlusu olarak ilan edilen “gluten” taþýmadýðýndan tüm dünyada ilgi çekiyor. Nitekim, Etiyopya hükümeti ile bir Hollanda firmasý arasýnda yapýlan anlaþma ile genetik yapýsý ile oynanarak daha büyük tohum boyutuna sahip ýrklar yetiþtirilerek tarýmý yapýlmaya baþlanmýþ. GDO’lu diye mýsýr, soya gibi deðerli besinleri bile tüketmeyenlere duyurulur!
Çok besleyici olduðu konusundaki iddialarý deðerlendirmek üzere içeriklerini mýsýr, buðday, pirinç gibi kullandýðýmýz tahýllar ile karþýlaþtýrdým (Cheng ve ark., 2017’den). Görüldüðü gibi demir bakýmýndan gerçekten çok zengin. Buðdayýn 4 ile 10 misline varan bir deðer söz konusu. Ancak kalsiyum bakýmýndan bir fark yok, hatta buðday 2-3 misli daha yüksek içeriðe sahip. Saðlýðýmýz için önemli olan temel amino asitler (esansiyel amino asitler) bakýmýndan ise ben kayda deðer bir farklýlýk göremedim. Eðer tam buðday ve pirinci dengeli tüketiyorsanýz tüm gerekli amino asitleri saðlayabilirsiniz. Dikkatimi diðer çeken husus ise niþasta içeriðinin bizim tahýllarýmýzla ayný olmasý. Hatta yüksek niþasta içeriði taþýyor diye pirinç tüketiminden kaçanlar için, pirince göre daha yüksek niþasta taþýyor. Tabi bu arada yüksek niþasta içeriði nedeniyle diyabet hastalarýna önerilmesinin ne derece doðru olabileceði de düþünülmeli.
Demir içeriði gerçekten yararlý mý?
34 hamile bayan (genç beyaz, 24 haftalýk, ilk doðumu) iki gruba ayrýlarak 6 hafta boyunca bir gruba Teff unu kullanýlarak hazýrlanan ekmek, diðer gruba ayný görünüþte normal buðday ekmeði verilmiþ. Hazýrlanan Teff ekmeðinin 50 gramlýk diliminde 2,2 miligram demir bulunduðu hesaplanmýþ ve günde 5 miligram alacak þekilde (ortalama 2-3 dilim) tüketmeleri istenmiþ. Süre sonunda yapýlan deðerlendirmede Teff ekmeði verilenlerin yüzde 12’sinde, normal ekmek verilenlerin ise yüzde 27’sinde demir eksikliði tespit edilmiþ. Yapýlan ölçümde vücutta iltihap belirteci olan CRP deðerindeki deðiþim de dikkatimi çekti. Normal ekmek verilenlerde bu deðerde yüzde 60 oranýnda artýþ görülürken, Teff ekmeði verilen grupta yüzde 23 düþme görülmüþ. Bu bence önemli.
Sonuç olarak, Teff buðdaygillerden bir tahýl, ama mucize deðil. Özelliði Kinoa, karabuðday, horozibiði (Amaranth) gibi gluten taþýmamasý ve demir bakýmýndan zengin olmasý. Satýþ fiyatý da dudak uçuklatan cinsten! Nedense bizlere hep komþunun tavuðu kaz görünüyor!
