Anayasa Mahkemesini de yoran ve asli gündeminden uzaklaþtýran bir "dönüm noktasýný" konuþuyoruz. Daha önce de söylemiþtim. Bu konuda ortaya konulan her tepki, her düþünce kýymetli ama benim kulak kesildiðim, önem verdiðim çözümü tartýþan konuþmalar, yazýlar...
Düðüm
Meselenin düðümlendiði yer bireysel baþvuru sürecinde. Bilindiði gibi AYM'nin birçok görevi var. Kanunlarýn iptal davalarýna bakmak, parti kapatmalarý karara baðlamak, siyasi partileri denetlemek, gerekirse "Yüce Divan" olmak bunlarýn bazýlarý. Bireysel Baþvuru 2010 yýlýnda AYM'nin görevi haline geldi. Pek tabi kýymetli bir hak. AÝHM önüne gidip bizi dünya kamuoyunda hak etmediðimiz halde tartýþma konusu yapan "ihlal" iddialarýný kendimiz inceliyor, karara baðlýyoruz bu yolla. Son gerilim üzerinden meseleye bakmak, tümüyle bu sistemin kalkmasýný söylemek makul bir amaca hizmet etmez diye düþünüyorum. Ama bu noktada bir sorun var ve durum böyle devam ederse "yargý krizi" gerçek olabilir.
Deðiþim
Bireysel baþvuru ile ilgili bir deðiþikliði konuþmadan önce, "neyi deðiþtiremeyeceðimizi" tespit etmeliyiz: ► Bu konu Anayasa'da düzenlenmiþ. ► Yetki açýk bir biçimde AYM'de. ► Ýnceleme çerçevesi Avrupa Ýnsan Haklarý Sözleþmesindeki yönünden. ► Yargý mercilerince incelenmesi gereken hususlarý ise inceleyemiyor. ► Detaylarýnýn kanunla düzenleneceði kayýtlanmýþ. Bundan çýkan iki sonuç var: Birincisi Anayasa deðiþikliði olmadan bireysel baþvurunun AYM'den alýnmasý mümkün deðil. Ýkincisi ise ancak Anayasa'da belirtilen hususlar yönünden Kanunla birtakým düzenlemeler mümkün!
Durum
Anayasa deðiþikliði pek mümkün görünmüyor. En azýndan bugünkü tablo böyle. Bu halde kanun ve iç tüzüðe bakmak gerekiyor. 6216 s. Anayasa Mahkemesi Kanununa ve Ýçtüzüðe göre, bir baþvurunun "kabul edilebilirlik kararý" komisyon tarafýndan, "esas yönünden inceleme" ise bölümler eliyle yapýlmakta. Bölümler bir baþkanvekili baþkanlýðýnda altýþar üyeden oluþuyor. AYM'de iki bölüm bulunmakta. Komisyon ise iki üyeden oluþuyor. Bir de raportörler var ki bunlarda bölümlerde ve komisyonlarda dosya hakkýnda inceleme yapýp görüþ sunuyor.
Müdahale
Müdahalenin yapýlabileceði temel nokta burasý aslýnda. Ve yapýlmasý da gerekli. Bu gerilim olmasaydý bile 130 bin derdest baþvuru ile Yüksek Mahkeme büyük bir sýkýntý altýndaydý. Buna göre yüksek yargýdan gelecek diðer üyeleri de havuza dahil ederek, baþlarýnda AYM üyelerinin olduðu bölümleri düþünmeliyiz. Kabul edilebilirlik yönünden inceleme konusunda da benzer bir komisyon modeli gelebilir. Böylece süreç hýzlanacak ve diðer yargý kurumlarýnýn karar sürecine iþtirak etmesi mümkün hale gelecektir. AYM genel kurulu bu noktada AÝHM'deki büyük daire pozisyonuna çekilebilirse daha iþlevsel ve ilkesel bilir durum doðacaktýr. Ancak bu söylediklerimizin Anayasal boyutuna dair eleþtiriler gelmesi de mümkün.
Komisyon
Tüm bu yapýyla oynamak yerine "yargýlama görevinden ziyade, zararý tazmin etmeye dönük kararlar verebilen" Tazminat Komisyonunun devreye aktif biçimde girmesi lazým. Bu konuda çýkarýlan Avrupa Ýnsan Haklarý Mahkemesine Yapýlmýþ Bazý Baþvurularýn Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanunun kapsamýný ele almak esas müdahaleyi bu noktaya yoðunlaþtýrmak gerekiyor sanýrým. Bu kanuna bir süre önce bir madde eklendi ve "makul süre" ile "kararýn geç icrasý" için AYM önündeki dosyalar da bu kapsama alýndý. Burada sadece komisyon üye sayýsýný arttýrarak, heyetleri çoðaltmanýn yerinde olacaðý kanaatindeyim. Bu da yapýldý ancak bence halen yetersiz. Komisyonun yapýsý da biraz muamma. Adalet Bakanlýðýnda bir "iç organ" statüsünde. Oysa bu yapýnýn bir baðýmsýz kurul gibi düþünülmesi lazým. Bütçesinin ayrý olmasý. Çalýþma yönetmeliðinin oluþmasý þart.
Bu baðlamda Ýhlallerin Tazmini Kurulu gibi adli-idari bir birimin ihdas edilmesi de mümkün olabilir. Yüksek yargý organlarýnýn üyelerinden veya tetkik hakimlerinden, Barolar Birliðinden, üniversitelerden temsilcilerin olduðu bir kurul oluþturulup mülkiyet gibi tazmin edilmesi mümkün hak ihlallerinin de dahil edilmesi ile kapsamý geniþ tutulabilir. Bunlar sadece birer öneri. Eleþtiriye açýk. Çözümü ne kadar konuþursak o kadar iyi olacak eminim!
