Ýþçilerin “dinlenme hakký” Anayasa ile güvence altýna alýnmýþ haklardandýr. Anayasamýzýn 50. Maddesi “Dinlenmek çalýþanlarýn hakkýdýr” ifadesine yer verdikten sonra, yýllýk izin hakký ile hafta tatili ve bayram tatili haklarýný ayrýca vurgulamýþtýr.
Peki, yasal zorunluluðun ötesinde, bu hak neden tanýnmaktadýr?
- Çalýþanlarý yorgunluk ve onun beraberinde getireceði dikkatsizlik sonucu uðrayabilecekleri iþ kazalarýndan korumak,
- Aile yaþamýnýn korunmasý için, aile bireyleriyle zengin vakit geçirmesini saðlamak,
- Ýþçinin bedensel ve ruhsal olarak iyiliðinin devamýný saðlamak,
- Ýþ tatminini artýrmak,
- Ýþçinin sosyal yaþama da katýlýmýný saðlamak,
- Ýþ veriminin azalmasýna engel olmak,
- Ýþin kalitesinin düþmesini önlemek,
- Ýþe devamlýlýðýn arttýrýlmasý gibi bir dizi sebep sayýlabilir
Ýþ Kanunu’nda da yýllýk izin ayrýca korunmuþ ve düzenlenmiþtir. Buna göre, Ýþyerinde iþe baþladýðý günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yýl çalýþmýþ olan iþçilere yýllýk ücretli izin verilir. En önemli kural ise, çalýþanýn talebi bile olsa yýllýk ücretli izin hakkýndan vazgeçilemez.
Yýllýk ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabýnda iþçilerin, ayný iþverenin bir veya çeþitli iþyerlerinde çalýþtýklarý süreler birleþtirilerek göz önüne alýnýr.
Kural olarak iþveren tarafýndan sürekli bir þekilde verilmesi zorunludur. Yýllýk ücretli izin süreleri, bir bölümü on günden aþaðý olmamak üzere bölümler hâlinde kullanýlabilir.
Yine, Ýþveren tarafýndan yýl içinde verilmiþ bulunan diðer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalýk izinleri yýllýk izne mahsup edilemez.
Özellikle bayram tatilinin yaklaþmasýyla birlikte, önemli bir konu da bu sürelerin izinden sayýlýp sayýlmamasýdýr. Yýllýk ücretli izin günlerinin hesabýnda izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayýlmaz.
Yine, tatilini ikamet ettiði il dýþýnda yapan çalýþanlarýn da ücretsiz yol izni hakký bulunmaktadýr. Yýllýk ücretli izinleri iþyerinin kurulu bulunduðu yerden baþka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmalarý ve bu hususu belgelemeleri koþulu ile gidiþ ve dönüþlerinde yolda geçecek süreleri karþýlamak üzere iþveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadýr.
Bu bir dinlenme hakký olduðundan, o iþte ya da farklý bir iþte çalýþma yapýlmasý yasaktýr. Yýllýk ücretli iznini kullanmakta olan iþçinin izin süresi içinde ücret karþýlýðý bir iþte çalýþtýðý anlaþýlýrsa, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret iþveren tarafýndan geri alýnabilir.
Ýzin kullanmayýp, sözleþmesi sona eren çalýþanlarýn da bu hakký yanmýyor. Ýþ sözleþmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde iþçinin hak kazanýp da kullanmadýðý yýllýk izin sürelerine ait ücreti, sözleþmenin sona erdiði tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir.
Ýþ Kanuna tabi çalýþanlar için;
Ýþçilere verilecek yýllýk ücretli izin süresi, hizmet süresi;
-1 yýldan 5 yýla kadar (5 yýl dâhil) olanlara 14 günden,
-5 yýldan fazla 15 yýldan az olanlara 20 günden,
-15 yýl (dâhil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olamaz.
18 ve daha küçük yaþtaki iþçilerle 50 ve daha yukarý yaþtaki iþçilere verilecek yýllýk ücretli izin süresi 20 günden az olamaz.
Borçlar Kanuna tabi çalýþanlar, örneðin ev hizmetlerinde ya da uçuþ hizmetlerinde çalýþanlar için;
En az bir yýl çalýþmýþ olan iþçilere yýlda en az 2 hafta ve 18 yaþýndan küçük iþçiler ile 50 yaþýndan büyük iþçilere de en az 3 hafta ücretli yýllýk izin vermekle yükümlüdür.
Deniz Ýþ Kanuna tabi gemi adamlarý için ise;
Ýzin süresi, 6 aydan 1 yýla kadar hizmeti olan gemi adamlarý için 15 günden ve bir yýl ve daha fazla hizmeti olanlar için yýlda 1 aydan az olamaz.
