Ýnek, keçi, koyun sütünü biliyoruz da deve, geyik ve eþek sütünü tattýnýz mý? Türkiye’de eþek çiftliði açýldý, burada üretilen süt kozmetik sektöründe kullanýlacak. Peki ya deve ve geyik sütü? Onlarýn tadý nasýl, hangi alanlarda deðerlendiriliyor? Gelin hepsini A’dan Z’ye inceleyelim.
Bu gidiþle insanoðlu kuþ sütünü bile bir gün sofraya getirecek. Aklýnýza eþek sütü hiç gelir miydi mesela? Nitekim son birkaç yýldýr alt yapýsý hazýrlanan, 3 milyon liralýk yatýrýmla ve 225 adet eþeðiyle artýk bir eþek çiftliðimiz de var. Eþek sütünün tadýný bilmem, kilosu bin 500 euro ile dünyanýn en pahalý ikinci peyniri ‘pule’ yani eþek peynirini tatma þansým da olmadý. Muhtemelen bu çiftliðin sütünü de tadamayacaðýz zira üretilen süt, kozmetik ve þifa için toz halinde 100 gramý 200 liraya marketlerde satýlacak.
Þu sýralarda eþek sütünün faydalarýndan bahsediliyor ama ne zaman eþek sütü hakkýnda bu kadar bilgilendik bilmiyorum. Ben de uzmanýna sormak istedim, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öðretim Görevlisi Doç. Dr. Cem Karagözlü’yü aradým. Karagözlü, balinadan maymuna tüm anne sütlerinin kendi bebekleri için en önemli gýda olduðunu söylüyor. Ýnek sütü aðýrlýklý beslenmemizi de þöyle açýklýyor: “Týpký vaþak yerine evde köpek beslemeyi tercih etmemiz gibi... Ýnek, entegre hayvancýlýða uygun ve insanoðlu bunu çok erken keþfetti. Ýnek sütü geniþ bir alanda kullanýlýyor ama baþta inek sütü proteini alerjisi, laktoz intolerans veya anormal baðýþýklýk tepkilerine yol açtýðý vakalarýn sayýsýnda artýþ gözlenmekte. Ýnek sütü proteini, 0-3 yaþ arasý çocuklarýn yaklaþýk yüzde 3’ünü etkileyen en yaygýn gýda alerjenidir. Son yýllarda, anne sütüne yakýn bileþimi ve fonksiyonel özellikleri nedeniyle öncelikli olarak keçi sütüne artan bir ilgi var. Keçi sütünden sonra bir diðer alternatif de eþek sütü.”
Hormon takviyesi yapýlabiliyor
Süt, doðada anne olan bir memelinin bebeði için salgýladýðý temel besin kaynaðýdýr. Süt kefir, yoðurt ve peynir gibi beslenme düzenimizin yapý taþlarýndan olan birçok yan ürünün de ham maddesi. Üstelik sos ve tatlý gibi içinde bulunduðu sayýsýz reçetede de kullanýlýyor. Bazý çiftliklerde daha çok süt alabilmek için hormon takviyeleri yapýlabiliyor. Süt, tarihte içildiði ilk yýllarda insanlar üzerinde hayli kötü etkilere sebep olmuþ. Baðýrsak düzenini bozmuþ, hatta ölümlere yol açmýþ. Yüzyýllar içinde insan metabolizmasý buna uyum saðlamýþ. Aramýzda hala laktoz alerjisi olanlar var. Süt çið olduðunda birçok yararlý organizmayla birlikte olasý zararlý organizmalarý da barýndýrdýðýndan ýsýl iþlem uygulanarak dezenfekte ediliyor. Bu nedenle de pastörize veya UHT iþlemi konusunda uzmanlar ikiye ayrýlýyor. Zararlýlarla birlikte yararlýlarý da yok ettiðini düþünen bir grubun karþýsýnda hastalýk riskinin çok daha önemli olduðunu ve bu sebeple çið sütün asla kullanýlmamasý gerektiðini savunan bilim insanlarý var.
GEYÝK
Dünyanýn en meþakkatli sütü belki de geyikten elde ediliyor. Hem geyik popülasyonunun azlýðý hem de süt alýmýnýn zorluðu sebebiyle hiç yaygýn deðil. Mayýs ve eylül aylarý arasýnda günde bir galon süt elde edebilmek için geyiði iki saat saðmak gerekiyor.
FARKI: Dünyanýn en pahalý peyniri geyik sütünden yapýlmakta.
DEVE
Afrika ülkelerinde özellikle de peynir yapýmýnda kullanýmý yaygýn. Ýnsan sütüne yakýn. Ýneðinkinden 10 kat daha fazla demir içeriyor. Birçok hastalýða þifa olduðu iddia ediliyor. Bir deveden günde 10-15 litre süt alýnabiliyor.
FARKI: Tadý tuzlu.
EÞEK
Günde ortalama 1 litre süt veren doðum yapmýþ bir eþek yaklaþýk 8 ay süt veriyor. Kozmetik ve terapötik etkilerinden dolayý, Mýsýr kraliçesi Kleopatra’nýn yumuþak bir cilt için süt banyosunda özellikle eþek sütünü tercih ettiði söyleniyor.
FARKI: Bakterisit özelliklere sahip. Yüksek miktarda lizozim ve laktoz içerdiðinden probiyotik laktobasillerin geliþmesini saðlýyor.
MANDA
Dünya genelinde 95 milyon tonla inek sütünü takip ediyor. Bir manda günde 10 litre süt veriyor. Ýnek sütüne göre iki kat fazla yað içeriyor. 2011’den beri teþvik arttýðý için Türkiye’de manda sütü üretimi hýzla artýyor. Özellikle taze peynir ve yoðurt üretiminde kullanýlýyor.
FARKI: Ýnek, koyun ve keçi sütünden iki kat fazla kalsiyum ve protein içeriyor. Kolesterol yok denecek kadar az.
KEÇÝ
Dünyada üretimi üçüncü sýrada. Günlük 16 milyon ton süt elde ediliyor. En çok peynir üretiminde kullanýlan keçi sütü doðal olarak homojen bir yapýya sahip. Ýnek sütünden iki kat fazla proteine sahip.
FARKI: Ýnsan sütüne en yakýn deðerleri olan süt, anne sütüne alternatif tek gýda.
KOYUN
kendi ýrký içinde en çok süt veren cinsiyle Sakýz koyunu günlük 2-2.5 litre süt veriyor. Peynir üretiminde kullanýmý çok yaygýn. Bir koyunun doðumdan sonra süt verimi altý ay kadar sürüyor, günlük 150-200 kg süt veriyor.
FARKI: Diðerlerine oranla en fazla yað ve potasyum içeriðine sahip.
ÝNEK
Dünyada günde 720 milyon ton süt üretiliyor. Bunun 610 milyonu yani yüzde 85’i inek sütü. Rekoru kýrýlamayan Holsetin ýrkýnýn süt verimi günlük 85 litreye kadar çýkýyor. 5 bin yýldýr süt içen insanoðluna hizmet etmeyi sürdüren inekler stressiz ve iyi bakýldýklarýnda hatta müzik dinlediklerinde süt verimleri iki katýna kadar çýkabiliyor.
FARKI: Süt verimi ve laktasyon süresinin uzunluðu.
