Demek Yunanistan’ýn yönetimdeki koalisyonu pazar günü kýl payý bir zafer kazanmýþ: Az bir oy farkýyla kazanmýþlar ama Yeni Demokrasi Partisi birinci geldiðinden verilen 50 sandalyelik bonus ile mecliste çoðunluðu elde etmiþler. Yani iþlemesi mümkün olmayan politikalarý sürdürecekler. Yaþasýn! Business Insider editörü Joe Wiesenthal’ýn bildirdiðine göre, Yunanistan’da tasarruf tedbirleri karþýtý Syrizia partisinin aslýnda kazanmak istemediði, çünkü mevcut hükümetin biraz daha hýrpalanmasýný arzuladýklarýna dair bir inanýþ var. Diðer taraftan, statüko yanlýlarý aslýnda bu sonuçtan korkmalý çünkü mevcut politikalar baþarýsýzlýða uðrar da (ki bu þimdiden belli) Yunanistan gene de Euro’dan çýkarsa (ki oldukça muhtemel) tüm Yunan merkez saðý itibar kaybedecek. Suçu radikallere atmak iþlerine gelirdi. Gördüðüm kadarýyla bu düþüncelerimde yalnýz deðilim. Business Insider’ýn haberine göre baþarýsýz politikalarla özdeþleþtirildiðinden büyük zarar gören Pasok Partisi eðer Syrizia da davet edilmeze koalisyonda kalmayacaðýnýn sinyallerini vermeye baþlamýþ. Bu tabii þu soruyu akla getiriyor: Syrizia neden böyle bir davete icabet etsin?
Çöküþ tüm hýzýyla sürüyor.
EuroTARP geliyor
Peki, Ýspanya bir banka kurtarma paketi edindi. Temelde Amerika Birleþik Devletleri’ndeki Sýkýntýdaki Malvarlýklarýný Rahatlatma Programý (TARP) ile ayný þey: Ýspanyol devletinin bir birimi muhtemelen hisse payý karþýlýðýnda bankalara nakit verecek. Böylece mevduat sahipleri ve bankalar arasý borç verenlerin Ýspanyol bankalarý büyük kayýplara uðrasalar dahi kendi paralarýný için endiþelenmemeleri hedefleniyor. Önemli nokta þu ki, o kayýplar bu yeni nakit stokundan karþýlanacak ki borçlarda temerrüt olmasýn.
Gel gör ki, Ýspanyol devleti bizzat nakit sýkýntýsý içinde ve piyasaya borçlanmak için yüksek faiz ödemek zorunda. Dolayýsýyla, bu para daha güçlü Avrupa ekonomilerinden ve tahminen piyasa oranlarýnýn altýnda bir bedelle geliyor. Sorulmasý gereken soru þu: Bu hangi problemi çözecek? Belki, o da ancak belki Ýspanyol bankalarýndan kapital kaçýþýna geçici olarak son verebilir. Bankalarý malvarlýðý satmaya zorlayarak fiyatlarý düþürür ve ödeme yetileri konusunda daha fazla þüphe uyandýrýr (temerrütten ziyade Euro’nun daðýlmasýna yönelik korkularý geçirmeye dahi yardýmcý olmayacaktýr). Ancak Ýspanya’nýn rekabet gücünü artýrmak veya tasarruf tedbirlerinden dolayý yaþanan sýkýntýlarý gidermek adýna hiçbir iþe yaramaz.
Yani bütün mevzu zaman kazanmaktan ibaret; týpký Avrupa Merkez Bankasý’nýn geçen sonbahardaki borç verme programý gibi?
Avrupa bu kazandýðý zamanla ne yapacak peki? Geçmiþ tecrübeler bize bir þey gösterdiyse, o da hiçbir þey yapmayacaklarýdýr.
Arka plan: Yunanispanya
Þu an için bir ara
Merkez sað Yeni Demokrasi Partisi’nin seçimi az farkla kazanmasýndan üç gün sonra ülkeyi Euro Bölgesi’nde tutma vaadi olan Harvard mezunu ekonomist Antonis Samara Yunanistan Baþbakaný olarak yemin etti. Partilerin koalisyon hükümeti kurmakta anlaþamamasý üzerine yenilenen mayýs seçimlerine kýyasla Samara’nýn partisi oy oranýný az miktarda artýrmýþtý. Yeni Baþbakan, sosyalist Pasok Partisi ve Demokratik Sol Parti ile hýzla bir koalisyon hükümeti kurmak niyetinde olduklarýný açýkladý.
Euro yanlýsý bir partinin seçim zaferi Yunanistan’ýn para birliðinden çýkmasý felaketinden endiþe duyan uluslararasý çevreleri rahatlatýrken, ekonomistler ve politikacýlarýn gözleri borçlanma bedellerinin yükselmeyi sürdürdüðü Ýspanya’ya çevrildi.
Sýkýntýdaki bankalarýnýn sermaye yapýsýný yeniden düzenlemek isteyen Ýspanya’nýn, 9 Haziran günü Avrupa ekonomi bakanlarýndan 125 milyar Euro tutarýnda bir yardým paketini kabul etmesi baþta ülkenin sorunlu ekonomisini düzeltecek bir adým olarak memnuniyetle karþýlanmýþtý. Ancak piyasalarýn heyecaný çabucak söndü. 11 Haziran günü 10 yýllýk Ýspanyol devlet tahvillerinin faiz oraný (Ýspanya’nýn borcunu ödeme oraný, yatýrýmcý güveninin ölçütü olarak görülüyor) dokuz puan artarak yüzde 6.5’e fýrladý. Associated Press’ten Daniel Woods’a göre bu artýþýn nedenlerinden biri ‘yatýrýmcýlarýn borç paketinin koþullarýný ve ülkenin bu ekstra borcu çeviremezse daha çok yardým isteyip istemeyeceðini sorgulamaya baþlamalarý.’
Bir grup yorumcu kurtarma paketinin baþarýsýz olma ihtimalinin yüksekliðine iþaret ediyor. Çünkü Ýspanyol bankalarýndanki mevduatlarý garanti edecek büyüklükte deðil. New York Times köþe yazarý Andrew Ross Sorkin, þöyle yazdý: “Ýspanyol banka müþterisinin bankalarýn (ve devletin) ödeme yapabilme yetisinden þüphelenmek için halen sebepleri var olduðundan parasýnýný çekip, Almanya gibi daha güvenli ülkelerdeki bankalara yatýrmasý kendi açýsýndan mantýklý.”
Neden bu ekonomik kriz diðerlerine benzemiyor?
Eski Texas Senatörü Phil Gramm ve Columbia Üniversitesi Ticaret Fakültesi Dekaný Glenn Hubbard, Wall Street Journal için bir makale yazmýþlar. Reagan’ýn ekonomiyi kurtarmasý ve Obama’nýn ekonomiyi kurtarmasýný kýyaslayýp güya saðcý ekonominin haklýlýðýný ispatlýyorlarmýþ. Buna cevap vermemi isteyenler oldu.
Ancak ben o cevabý vermiþtim bile. Ne zaman? Þubat 2008’de; Hubbard ve Gramm gibiler resesyonun varlýðýný inkâr ederken. Hatta Gramm ‘resesyonun sadece kafamýzýn içinde olduðunu’ ve ‘Amerika’nýn bir mýzmýzlar ülkesine dönüþtüðünü’ ilan etmiþti. Washington Times gazetesinde 9 Temmuz 2008 günü yayýnlanan söyleþide okuyabilirsiniz.
Yani, dört yýldan uzun bir süre önce ekonomide düzelmenin yavaþ iþleyeceðini tahmin etmiþtim. Neden peki? Çünkü 1990-1991, 2001 ve 2007-2009 dönemlerinde yaþanan resesyonlarýn çýkýþ noktalarý 1974-1975 veya 1979-1982 arasýndaki çift dalgalý resesyonlara göre çok farklýydý. Eski resesyonlar öyle veya böyle Merkez Bankasý tarafýndan sýký para politikalarýyla enflasyonu kontrol etmek için bile bile çýkarýlýrdý. Bu da ardýndan ‘V’ biçiminde bir düzelme süreci getirirdi; yani Merkez Bankasý yeterince acý çektiðimizi düþündüðü anda dizginleri gevþetirdi. Yeni resesyonlar ise hep özel sektörün çiðneyebileceðinden fazlasýný ýsýrmasý yüzünden çýktý ve bunlarý gidermek çok daha zor. Þunu da not edeyim ki, ben ta o zamanlar yavaþ iþleyen bir düzelme süreci öngörmüþtüm ama beklediðimden de daha yavaþ oldu. Ancak bu þaþýrtýcý deðil; o zamanlar ne ben ne de bir baþkasý özel sektörün botundan büyük iþlere kalkýþtýðýný biliyordu. Ayrýca, bir likidite tuzaðý içinde olmamýza karþýn getirilen ve düzeliþ sürecine büyük ölçüde enlen olan o eþi benzeri görülmemiþ mali tasarruf tedbirlerini de öngörememiþtim. Evet, ekonomik krizin her dediði yanlýþ çýkmýþ insanlara politik nüfuz saðlýyor olmasýný görmek can sýkýcý. Benim gibi insanlar ise her konuda haklý çýkmamýþ olabilir ama son beþ yýla dönüp bir baktýðýmýzda sicilimiz epey temiz.
Letonya ve Romney’in rekoru
Romney ve Letonya’nýn ne alakasý var diyebilirsiniz ama var. Biliyorsunuz, Romney’in Massachusetts Valisi olduðu dönemdeki istihdam yaratma rekoruna dair pek çok çeliþkili iddia ortaya sürülmüþtü. Doðrusu þu ki, valilerin bu tip konularda pek bir etkisi olamaz ama Massachusetts’te durum berbattý. Bu denince Romeny’in kampanya ofisinin cevabý valilik makamýnýn býraktýðýnda eyalette iþsizlik oranýnýn ne kadar düþük olduðunu söylemek oldu. Bu cevaba gelen cevap ise o oranýn insanlarýn eyaleti terk etmelerinden dolayý düþtüðünün hatýrlatýlmasýydý. Ýþgücünün hareketli olmasý tabii ki kötü bir þey deðil ama iþsizlik oranýný insanlarý baþka yerlere taþýnmak zorunda býrakarak düþürmek de ulusal çapta iþleyecek bir formül sayýlmaz. Þimdi Letonya’ya bakalým. Orada iþsizlik oraný hâlâ çok yüksek olmasýna raðmen düþüþ gösterdi. Ancak bunda iþgücünde azalma olmasýnýn büyük payý var çünkü insanlar baþka ülkelere göç ettiler. Eurostat verileriyle oluþturulmuþ çizelgeyi görüyorsunuz. Tekrar ediyorum, iþgücünün hareketli olmasýndan yanlýþ bir þey yok ama eðer Letonya örnek kabul edilecekse, tüm Avrupalýlar’ýn Avrupa’da baþka yerlere taþýnmalarý sürdürülebilir bir yöntem gibi gözükmüyor.
