Çalýþma yaþamýnda, önce sermaye sahibi olan ve yatýrým yapan iþveren tarafýnýn mobilleþtiðini söyleyebiliriz. Bu genel olarak sermayenin hareketli yapýsýný ifade ediyor. Öncesinde ise neredeyse herkes doðduðu yerde kýsýtlý bir göç durumu ile karþýlaþarak yer deðiþtirebiliyordu. Son 50-60 yýlda ise çalýþanlar gerek yurt içinde gerekse yurt dýþýnda yer deðiþtirerek, göç ederek çalýþmaya baþlamýþlardýr.
Yurtdýþýnda çalýþan gurbetçi iþçiler, yurt dýþýnda bazen uzun sürelerle bazense kýsa sürelerle çalýþabiliyor ve hepsinin ortak kaygýsý, ülkemize döndüklerinde, belli bir refah seviyesinde yaþamaya devam edebilmek. Vatandaþlarýmýzdan oldukça fazla sayýda yurtdýþý ve yurtdýþý borçlanmasý iþlemleriyle ilgili sorular alýyoruz. Bu konu ciddi bir uzmanlýk gerektirmekle birlikte, özellikle yaz aylarýnýn gelmesiyle birlikte tatillerini ülkemizde geçirmek üzere gelen gurbetçilerimizin bu talepleri karþýlayabilmek için yazý dizisi hazýrlamayý uygun gördük.
Vatandaþlarýmýz yurtdýþýnda çalýþtýklarý sürelerde, ülkemizden herhangi bir sosyal güvencesi saðlanmýyor ve bu vatandaþlarýmýz adýna prim ödenmiyor. Ancak ülkemize döndükten sonra, Ýsviçre’ den gelen vatandaþlarýmýz için prim transferi, Almanya’dan gelen vatandaþlarýmýz için prim iadesi istisnalarý saklý olmakla birlikte, yurtdýþý borçlanmasý yapma haklarý bulunuyor.
Yurtdýþý borçlanmasýndan yararlanabilmek için;
a) Türk vatandaþý olmak, 2014 yýlýnda doðumla Türk vatandaþý olup da çýkma izni almak suretiyle Türk vatandaþlýðýný kaybetmiþ olanlara yurt dýþýnda Türk vatandaþý olarak geçen süreleri borçlanma hakký verilmiþtir.
b) Belirli nitelikte yurtdýþý çalýþma süreleri bulunmak,
c) Yurtdýþý hizmetleri belgelendirmek,
d) Yazýlý istekte bulunmak,
Þartlarý aranmaktadýr.
Yine 2014 tarihli 6552 sayýlý Kanunla, en önemli düzenleme ise uluslararasý sosyal güvenlik sözleþmelerinde özel hüküm bulunan ülkelerdeki sigortalýlýk sürelerini borçlananlarýn akit ülkede ilk defa çalýþmaya baþladýklarý tarih ilk iþe giriþ tarihi olarak kabul edileceði öngörülmüþtür.
Türk vatandaþlarý ile doðumla Türk vatandaþý olup da çýkma izni almak suretiyle Türk vatandaþlýðýný kaybedenlerin 18 yaþýný doldurduktan sonra Türk vatandaþý olarak yurt dýþýnda geçen ve belgelendirilen sigortalýlýk süreleri ve bu süreleri arasýnda veya sonunda her birinde bir yýla kadar olan iþsizlik süreleri ile yurt dýþýnda ev kadýný olarak geçen süreleri, sosyal güvenlik kuruluþlarýna prim ödenmemiþ olmasý ve istekleri hâlinde, sosyal güvenlikleri bakýmýndan deðerlendirilmektedir.
Kimler borçlanma yapabilir?
Yurtdýþý hizmet borçlanmalarýnda Türk vatandaþý olma þartýnýn iki halde yerine getirilmesi zorunludur. Bunlardan biri, borçlanýlmasý istenilen sürelerde ilgilinin Türk vatandaþý olmasý, diðeri ise yazýlý baþvuru tarihi itibariyle Türk vatandaþý “ya da izinle Türk vatandaþlýðýný kaybeden” olmasýdýr.
Buna göre;
1) Türk vatandaþlýðýnda geçmeyen yurtdýþý veya ev kadýnlýðý süreleri borçlandýrýlmayacaðý gibi, borçlanma baþvuru tarihinde Türk vatandaþý ya da izinle Türk vatandaþlýðýný kaybeden kiþi olmadýðý tespit edilen sigortalýlar ve Türk vatandaþý olmadýðý tespit edilen hak sahiplerinin borçlanma talepleri de reddedilmektedir.
2) Türk vatandaþlýðý ile birlikte yabancý ülke vatandaþlýðý devam edenler de düzenlemeden yararlanabilmektedir.
3) Talep sahibinin borçlanmak istediði sürelerde, Türk vatandaþlýðýnýn devam edip etmediði ve borçlanmak için yazýlý baþvuru tarihinde sigortalýnýn Türk vatandaþý, “ya da izinle Türk vatandaþlýðýný kaybeden” olup olmadýðý, ilgililerden herhangi bir belge talep edilmeden Ýçiþleri Bakanlýðý Nüfus ve Vatandaþlýk Ýþleri Genel Müdürlüðünün Kimlik Paylaþým Sistemi kullanýlarak bilgisayardan alýnacak olan ‘Vukuatlý Nüfus Kayýt Örneði’ çýktýsý ile tespit edilmektedir.
4) Talep sahibinin kimlik bilgilerinde farklýlýk bulunduðu hallerde, kimlik ve vatandaþlýk durumundaki deðiþiklikle ilgili belgelerin Kuruma ibrazý müracaat sahibinden istenilebileceði gibi, tereddüt halinde konunun açýklýða kavuþturulmasý için ilgili kurum ve kuruluþlar ile de yazýþma yapýlabilmektedir.
Bulgaristan’dan 01.01.1989- 08.05.2008 tarihleri arasýnda zorunlu göçe tabi tutularak ülkemize gelen soydaþlarýmýza, bu ülkede geçen çalýþma sürelerinde Türk vatandaþý olma þartý aranmaksýzýn borçlanma hakký tanýndýðýndan, bu kimselerin borçlanma talep tarihinde Türk vatandaþý olmalarý yeterli sayýlarak bu süreler borçlandýrabilmektedir.
