Saðlýk Bakanlýðý’nýn yayýmladýðý ‘zararlý týbbi bitki listesi’yle ilgili geçen hafta baþladýðým deðerlendirmelerime bu hafta da devam etmek istiyorum. Aslýnda kullanýlan isim de çok düþündürücü. Hem ‘zararlý’ hem de ‘týbbi’ kavramlarý uyumsuz. Belki ‘zararlý bitki listesi’ daha uygun bir ifade olabilirdi.
Listede ayrýca ülkemizin doðal bitkileri arasýnda bulunmadýðý halde bilhassa internetten pazarlanan bazý bitkilerle ilgili uyarýlar da yer alýyor. Bunlar arasýnda altýnmühür (Ýngilizce adýndan çevirmiþler; goldenseal) (Hydrastis canadensis) olarak geçen bitki hidrastin tipi alkaloitler taþýr. Alkaloit taþýyan bitkileri halk arasýnda geliþigüzel kullanýlmasý ölümcül olabilir. Çünkü terapötik indeksi dardýr; yani bir dozu iyi gelirken iki doz uygulandýðýnda öldürebilir. Bu bakýmdan uzman kontrolü olmadan kullanmaktan kaçýnýlmalýdýr.
Arnica
Saðlýk Bakanlýðý (SB): “Alerjik kiþilerde kullanýlmamalý, göze ve hasarlý deriye uygulanmamalýdýr” uyarýsýnda bulunuyor.
Erdem Yeþilada (EY): Bitki, dahilen kesinlikle kullanýlmamalý. Haricen kapalý yaralar, romatizma, cilt yangýlarýnda kullanýlan merhemleri bulunmaktadýr. Açýk yaralara uygulanmaz.
Zerdeçöp
Son yýllarýn en popüler saðlýk savaþçýsý zerdeçalýn diðer adý. Dünyada yaygýn olarak kullanýlan zerdeçalla ilgili SB uyarýsý “Safra taþý ve týkanýklýðýnda hekim kontrolünde kullanýlmalý. Mide ülserinde kullanýlmaz” þeklinde. Doðrusu ben bu uyarýya bir anlam veremedim. Çünkü safra artýrýcý ve mide asidini artýrýcý özellik baharatlarýn çoðunda bulunur (nane, zencefil, biberiye, karabiber). Safra artýrýcý tüm bitkiler için safra taþýnýn hareket ederek kanalý týkamasý ve mide asidindeki artýþýn da gastrit ve ülserlerde olumsuz sonuçlar vermesi riski her zaman mevcuttur. Ayný þekilde þahtere de karaciðer ve safra þikayetlerinde kullanýlan bir bitkidir. Ayrýca alerjilerde olumlu etkileri bulunmaktadýr. SB yaptýðý “Safra kanalý týkanýklýklarýnda, safra taþý olanlarda ve hepatitte kullanýlmamalýdýr” þeklindeki uyarý yeterli açýklýkta deðil. Cinsel performansý artýrýcý ürünler olarak listede ülkemizde yetiþmeyen bir bitki olan Epimedium sp.’den elde edilen teke otu ve ülkemizde yetiþen çakþýrotu da listede yer alýyor.
Tekeotu:
SB: Kapsül/tableti yüksek dozda terleme ve yüksek hararete neden olabilir.
Çakþýrotu
SB: Yüksek dozlarda huzursuzluk, baþaðrýsý, diyare, gaz vb. sindirim sistemi rahatsýzlýklarý ve dudaklarda þiþmeye neden olabilir.
EY: Her ikisinin de etkisi damar geniþletici özelliðine baðlý olarak ilgili bölgeye kan akýmýný artýrmasýyla ortaya çýkýyor. Dolayýsýyla yüksek dozlarda alýndýðýnda yüksek ýsý, terleme, baþaðrýsýna yol açmasý normal. Bazý çakþýrotu türlerinin kumarin tipi bileþiklerin oraný yüksek olduðundan kan sulandýrýcý etkisine baðlý olarak aðýr kanamalara yol açmasý riski gözardý edilemez. Bu bakýmdan dikkatli olunmasý gerekir. Bu tip ürünlerle ilgili asýl risk içerisine cinsel uyarýcý nafil türevi sentetik kimyasal ajanlarýn bildirilmeden ilave edilmesine baðlý olarak görülebilecek hayati riskler.
Yulaf
SB: “Protein içeriðiyle ilgili veriler bulunmadýðýndan çölyak hastalarýnda dikkatli kullanýlmalýdýr. Araç ve makine kullanýmýný etkileyebilir, dikkatli olmalý” uyarýsý yapýlmýþ.
EY: Yulafýn içerisinde gluten benzeri bir madde olan avenin bulunmaktadýr. Ancak çölyak hastalarýnda bir sorun yaratmadýðý bildiriliyor. Buðday ve diðer gluten taþýyan tahýllarla ayný ortamda iþlenmesi durumunda meydana gelebilecek bulaþmaya baðlý olarak ciddi risk ortaya çýkýyor.
Görüldüðü gibi bazý uyarýlar doðru olmakla beraber, büyük bir çoðunluðuyla ilgili bilgiler bilimsel kaynaklarla uyumlu deðil. Listede yer alan bitkilere ait risklerin bitkilerin hangi kýsýmlarýnýn kullanýlmasýyla ortaya çýktýðýnýn belirtilmemesi önemli bir eksiklik. Mesela ökseotu meyvesi zehirli iken gövdesinin aðýz yoluyla uygun miktarda uygulanmasý risk taþýmamakta, ancak enjeksiyon yoluyla uygulandýðýnda bazý olumsuz durumlar ortaya çýkabilmektedir. Bu tip önerilerin hazýrlanmasýnda uzmanlar grubunun görüþlerinin alýnmasý, söz konusu olabilecek hatalý deðerlendirmelerin önlenebilmesi bakýmýndan önemlidir.
