Beyin hâlâ gizemini büyük ölçüde koruyan en önemli organýmýz. Öyle ki bizi biz yapan kiþilik özelliklerimiz bile beynin ufacýk bir noktasýnda bir hasar olsa, hemen deðiþip bizi baþka birisi haline getirebiliyor. Beynimizin mikroskobik yapýsýna kabaca baktýðýmýzda en önemli yapýnýn, sayýlarý 80-100 milyarý bulan nöron adý verilen beyin hücreleri olduðu görülür. Aslýnda tek beyin hücreleri nöronlar deðildir. Beynimizde birkaç alt türü bulunan ‘Gliya’ adý verilen farklý beyin hücreleri de vardýr. Eskiden gliyalarýn sadece nöronlara destek hücreler olduðu düþünülürdü. Ama yeni yapýlan çalýþmalar gösterdi ki zihinsel iþlevlerimizde gliyalarýn önemi sanýldýðýndan daha fazla. Yani beynimizin sadece nöronlardan oluþtuðu ve nöronlarýn her türlü zihinsel fonksiyonumuzdan sorumlu tek hücre olduðunu düþünmek doðru deðil.
Beyin geliþimi bebeklik ve erken çocukluk çaðlarýnda oldukça hýzlý bir döngü içerisinde gerçekleþiyor. Sürekli yeni beyin hücreleri inþa edilirken diðer taraftan bir o kadar beyin hücresi de imha ediliyor. Kýsacasý beyni en kullanýþlý hale getirmek için hummalý bir yapýlanma gerçekleþiyor diyebiliriz. Geliþimini en geç tamamlayan organdýr beynimiz. 20’li yaþlarýn sonu, 30’lu yaþlarýn baþýna kadar bir seviyede beyin geliþimi devam eder. Daha sonrasýnda ise tamamen durduðunu söylemek çok yanlýþ olur. Eskiden beynin kendi kendini yenilemediði düþünülürdü. Ama artýk bunun da doðru olmadýðýný biliyoruz. Beynin geliþimi demek sadece yeni nöron oluþumu demek deðil. Nöronlar arasýndaki baðlantýlara sinaps adý verilir. Nöronlarýn uzantýlarýnýn diðer nöronlarla yaptýklarý baðlantýlar ne kadar artarsa zihinsel fonksiyonlarýmýz da o kadar keskin hale gelir. Ve bunu her yaþta yapabiliriz. Buna NÖROPLASTÝSÝTE adý verilir. Beynimizin her alanýnýn farklý fonksiyonlarý vardýr. Alanlar arasýndaki baðlantýlar arttýkça haberleþme kuvvetlenir. Beyindeki haber aðý ne kadar kuvvetli olursa zeka da o kadar keskin olur. Aslýnda beynin kendisine yaptýðý bu ince ayar uzun yýllar devam edebilir. Yani aslýnda beyin geliþimi hiçbir yaþta durmaz. Hatta Alzheimerli hastalarýn beyninde bile saðlýklý beyine kýyasla çok daha az olmak üzere yeni baðlantý oluþumlarýna rastlanmýþtýr. Nöron hücrelerinin gövdeleri beynimizin gri cevherini, uzantýlarý ise beyaz cevherini oluþturur. Eskiden gri cevhere çok daha büyük önem atfedilirdi. Aslýnda beyaz cevherin de zihinsel fonksiyonlarda ve zeka geliþiminde çok önemli olduðu zamanla anlaþýlmaya baþlandý. Ergenlikten eriþkinliðe geçerken gri cevher miktarý azalýp beyaz cevher miktarý artmaya baþlar. Nöronlarýn uzantýlarýnýn etrafýný saran miyelin adýndaki madde beyaz cevher miktarýný artýrýr. Miyelinin beyin hücre uzantýlarýný sarmasýný bir elektrik kablosunu sýkýca saran plastik kýlýfa benzetebilirsiniz. Ne kadar sýký sarýlýrsa elektrik kaçaðý o kadar azalýr ve iletim hýzý o kadar artar. Beyindeki beyaz cevher miktarýnýn en fazla olduðu dönem 40 yaþ civarlarýdýr. Beyaz cevher miktarýnýn artmasý ile birlikte baðlantýlar daha geniþ bir alana yayýlýr ve netliði/hýzý artar. Erken çocukluk ve ergenlik çaðlarýnda beyindeki iletiþim aðlarý genellikle daha bölgeseldir. Yani bir alan kendi yakýnýndaki alanlar ile baðlantýlar geliþtirir. Yakýnlarýndaki alanlarla yaptýklarý iþ birlikleri sayesinde zihinsel görevleri en baþarýlý þekilde gerçekleþtirmeye çalýþýrlar. Yaþ ilerledikçe baðlantý alanlarý daha da geniþler. Haberleþme alaný geniþledikçe zihinsel iþlevin daha baþarýlý bir þekilde gerçekleþtirilme olasýlýðý artar. Bunu günlük hayat pratiðimize yansýtarak söylemek gerekirse, bunun adý TECRÜBEDÝR.
Beynimizin prefrontal korteks olarak adlandýrýlan alaný en son geliþimi tamamlanan alanlardandýr. Çünkü bu alan en yüksek zihinsel fonksiyonlarýmýzdan sorumlu bölgedir. Plan yapma, problem çözme, karar verme bu fonksiyonlardan birkaçýdýr. Eriþkin beyni bu fonksiyonlarý daha iyi kullanýr. Ergen beyninde ise bu alanlar geliþimini tamamlamadýðý için duygularýnýn daha fazla etkisi altýnda kalýrlar ve toplum içerisinde kabul görmek için daha yanlýþ sonuçlara varabilecek davranýþlarda bulunabilirler.
Zekanýn özelliklerine göre pik yaptýðý zaman aralýðý 25-60 olmak üzere oldukça geniþtir. Pratik zeka adýný verdiðimiz hýzlýca sonuca varabilme 30’lu yaþlarda pik yaparken, kristalize zeka adý verilen sözel ifade, bilgiyi doðru yorumlama 50’li yaþlarda pik yapar.
Bu yazýdan çýkarýlacak sonucu iki maddede özetlemek istiyorum:
Bebeklik, erken çocukluk ve ergenlik yaþlarýnda öðrenme hýzlý olsa da yüksek zihinsel fonksiyonlarýn birçoðu geliþimini tamamlamadýðý için yanlýþ kararlar vermeye çok yatkýndýrlar. Çocuðunuz ne kadar zeki olursa olsun hayatýn kilit alanlarýnda sizin yönlendirmenize mutlaka ihtiyaç duyar.
Beyninizi aktif tuttuðunuz sürece zeka geliþiminiz devam edecektir. Beyni en yüksek kapasitede kullanabilmek için devamlý yeni þeyler öðrenmek gerekir. Yaþýnýzý bahane ederek kendinizi atýl durumda býrakýrsanýz beyninize en büyük kötülüðü yaparsýnýz.
