Azerbaycan ve Ermenistan arasýnda ateþkes imzalanandan bu tarafa "Zengezur koridoru" konusu bir türlü anlaþmaya baðlanamadý. Ermenistan tarafý, Azerbaycan ile imzalanan metinde ticaret, lojistik ve koridorlar konusunda kesin olarak "Zengezur" isminin geçmediðine istinat etmektedir. Anlaþma metninde genel olarak ulaþým yollarýndan bahsedildiðine göre, resmi olarak Erevan, "Zengezur" konusunda hem iç kamuoyu baskýsý hem de dýþarýdan özellikle Fransa, Ýran ve ABD baskýsý altýnda hareket ettiðini gizlemiyor. Bu durumda Azerbaycan alternatif hatlarý devreye sokmuþ gözüküyor. Yani "Zengezur" konusu gündemden tam çýkmadý; þimdilik anlaþmasý mümkün olan varyantlarýn devreye girdiði açýk gözükmektedir.
"Peki, Azerbaycan'ýn müzakere ettiði gündeminde hangi ana baþlýklar vardýr?"
1. Azerbaycan, "Trans-Hazar koridoru" yani Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye üzerinden geçip Çin ile Avrupa arasýnda baðlayýcý olan orta koridoru geniþletme niyetinde.
2. Azerbaycan, "Kuzey-Güney hattý"nýn Ermenistan deðil, Azerbaycan üzerinden geçmesini istiyor. Bu, "Astara-Reþt yolu"dur.
3. Elbette "Zengezur koridoru"nun açýlmasý.
"Peki, sonuç nedir?"
Ermenistan, kendi anayasasýný deðiþtirmeden nihai barýþ anlaþmasý mümkün gözükmüyor. Çünkü Ermenistan anayasasý, Türkiye ve Azerbaycan'a toprak iddialarýndan oluþan maddeler içermektedir. Bu durum kökten çözülmeden, Ermenistan ile baðlanacak herhangi bir anlaþmanýn Ermenistan'da siyasi durum deðiþtiði halde suya düþeceði açýktýr. Bu durum sadece Azerbaycan deðil, Rusya, Türkiye açýsýndan da önem arz ediyor. Kalýcý, uzun vadeli projeler için sorun oluþturacak hukuki altyapýnýn ortadan kalkmasý þarttýr.
"Zengezur hukuki olarak Ermenistan arazisidir." Evet, tarih olarak geçen yüzyýlýn baþýnda Ermenistan'a Azerbaycan'dan alýnarak verilmiþtir. Lakin günümüz hukuk anlayýþýna dayanarak ortadaki tablo þudur: Ermenistan, "Zengezur koridoru"nu kendisi kontrol etmek istiyor. Rusya'nýn bu koridorda hakemliðinin ortadan kalkmasý için ise Fransa ve ABD'nin ciddi rolü açýktýr. Bir de tabii, Ýran var. Ýran, "Zengezur koridoru"nun açýlmasýný kendi çýkarlarýna zýt durum olarak görmektedir.
"Koridor, ticaret yollarý konusu torba anlaþma anlayýþý çerçevesinde deðerlendirileceðine göre," öncelik Ermenistan'ýn hukuki zeminini temin etmesi gerekmektedir. Barýþ anlaþmasý ayrý, ticaret yollarý konusu ise ayrýca ana baþlýk olarak masaya gelecektir. Bu durumun Ermenistan'ý zora soktuðu açýktýr. Azerbaycan, Rusya ve Ýran, "Reþt-Astara yolu"nun açýlmasý konusunda anlaþmaya vardý. Hatýrlatmak isterim ki, uzun yýllardýr Ýran bu yolun açýlmasýna karþý tutum sergilemekteydi. Þimdi ise bu varýlan durumla "Kuzey-Güney hattý" ile Rusya-Azerbaycan-Ýran üzerinden Hint Okyanusu'na çýkýþ saðlanacaktýr. Buna paralel, "Zengezur koridoru"nun tam karþýsýndan Ýran tarafýndan Azerbaycan-Ýran-Türkiye hattý Bakü-Tiflis-Kars yoluna ilaveten devreye girecektir. Sonuç olarak dört yoldan sadece "Zengezur" meselesi þimdilik askýda kalýyor. Bu durumda Ermenistan tüm bu projelerden mecburi olarak dýþarýda tutulacaktýr. Bu durum, Ermenistan'ýn kendi içindeki sorunlarý bir an önce çözmesini tetikler mi, göreceðiz.
"Putin, Bakü'ye geliyor!"
Geçtiðimiz günlerde, Rusya baþkanýnýn uluslararasý ulaþým meseleleri temsilcisi Ýgor Levitin ve Rusya Federasyonu Güvenlik Konseyi Sekreteri Sergey Þoygu, Bakü ve Tahran'a ziyaret gerçekleþtirdi. Rusya'nýn yeni yollar ve koridorlar konusunda yaklaþýmý açýktýr. Küresel deðiþim sürecinde yeni kanallar ve yollar ile kendi profilini pekiþtirmektedir.
Putin'in "18-19 Aðustos'ta Bakü ziyareti" de nihai anlaþma ile sonuçlanacaðýný iþaret etmektedir.
Tabii, Ermenistan üzerinden ABD, Fransa etkisini uzun süre göreceðiz. Bu küresel güçlerin baskýsý ve hesaplaþmasý zemininde Güney Kafkasya'nýn geleceði hep gündemde tutulmalýdýr.
Ermenistan'ýn mevcut taleplerine karþý, Azerbaycan'ýn da Ermenistan'dan zorla kovulan Azerbaycanlýlarýn geri dönüþü talebini siyasi proje haline getirmesi de akýllý hamledir. Böylesine mücadele ortamýnda küresel hesaplaþma sürerken, Azerbaycan'ýn istikrar üzerine inþa etmek istediði hedefler Türkiye açýsýndan da deðerlidir. Çünkü, ýsrarla yeniden savaþ zemini oluþturma gayreti de devrede. "Ermenistan ile Azerbaycan arasýnda yeniden savaþ," küresel paylaþým sürecinin parçasý ve halkasý olarak görülmektedir. Batý ile Doðu arasýndaki çatýþmanýn önemli halkasý... "Dileðimiz bu savaþ dayatmasýnýn Azerbaycan'a zarar vermeden teðet geçmesidir."
