Trajikomik bir durum: TV’de bir profesör ‘pes’ dedirtti. Zata göre zeytinyaðý içinde antioksidan etkili C vitamini varmýþ. C vitamini suda çözünen bir antioksidandýr. Zatýn kitaplarýndaki bilgilerin doðruluðunu artýk siz düþünün!
Geçen hafta baþladýðýmýz antioksidanlar konusuna devam ediyoruz... Antioksidanlar ödünç elektron vererek reaktif türlerin zararlý etkisini gidermektedir. Bu özelliði ile ben antioksidanlarý “Vücudun emniyet güçleri” olarak tanýmlýyorum. Nasýl ki emniyet güçleri aldýðý önlemler ile suçlar iþlenmeden önlemeye çalýþýr; antioksidanlar da vücutta serbest gezerek dokulara ve organlara hasar veren serseri reaktif türleri (serbest radikaller) doyurarak (elektron vererek) onlarýn vereceði zararý önlemeye çalýþýr. Vücudumuzda bu görevi üstlenen güçlü antioksidan kolluk kuvvetleri bulunmaktadýr (Süperoksit dismutaz, glutatyon peroksidaz, katalaz, vd.) Ancak stres, hastalýklar, sigara içmek, ilaçlar gibi olumsuz etkenlere baðlý olarak bu antioksidanlar yetersiz kalmaktadýr. Bu nedenle meyve ve sebzelerde bulunan antioksidan destek güçlerinin katkýsý önemlidir. Ýþte, bu durumda günümüz insanýnýn dengeli beslenerek ne derecede yeterli antioksidan kapasitesine ulaþabileceði sorgulanmaktadýr. Bu bakýmdan dýþarýdan alýnan antioksidan etkili destek ürünlerinin katkýsýndan yararlanýlmaktadýr.
Antioksidanlarýn etki þekli göz önüne alýndýðýnda, doðal olarak bir çok hastalýðýn önlenmesi ve tedavisinde önemli katkýsý bulunabileceði hipotezi yaygýn kabul görmektedir. Ancak burada en önemli tehlike abartýlý deðerlendirmeler ve yorumlardýr. Bu bakýmdan antioksidanlarýn geliþigüzel kullanýmýndan kaçýnmalýdýr.
Yanlýþ 3: Tüm antioksidanlar aynýdýr
Antioksidanlarýn genel olarak iþlevi diðer bileþiklerin oksitlenmesini önlemek veya geciktirmektir. Ancak bu genel taným içerisinde farklý yapýlarda (tioller, fenoller ve aminler) farklý çözünürlük özelliklerine sahip (yaðda çözünen ya da suda çözünen) maddeler, farklý þekillerde etki etmektedir. Her antioksidanýn farklý bir biyolojik etkisi vardýr ve doðru antioksidanýn seçilmesi önemlidir. Mesela kötü kolesterolün (LDL) oksitlenerek daha zararlý þekline dönüþmesini önlemek için yað ve su ara fazýnda etkili olabilecek, yani hem suda hem de yaðda çözünebilme özelliðine sahip, bir antioksidanýn seçilmesi gerekir. Zeytin meyvesi ve yapraklarýnda bulunan hidroksitirosol bu bakýmdan en uygun seçim olacaktýr. Burada traji-komik bir durumu vurgulamak istiyorum. Kýsa bir süre önce televizyon kanallarýndan birinde ismi belli profesör ünvanlý bir zatýn verdiði bilgi “pes doðrusu” dedirtecek cinstendi. Zata göre “zeytinyaðýnýn içerisinde antioksidan etkili C vitamini” varmýþ. C vitamini suda çözünen, yaðda çözünmeyen bir antioksidandýr. Bu zatýn kitaplarýndaki bilgilerin doðruluðunu artýk siz düþünün!
Yanlýþ 4: Benim antioksidaným en etkili
Popüler basýnda ve bazý kitaplarda falanca meyvenin ya da ürünün antioksidan etkisinin diðerlerine göre birkaç misli daha kuvvetli olduðunu gösteren grafikler dikkati çekmektedir. Deneysel yöntemlerle (in vitro) yürütülen bazý antioksidan kapasite ölçüm çalýþmalarýnýn (TEAC, FRAP, ORAC) sonuçlarý göz önüne alýnarak yapýlan bu karþýlaþtýrmalar tam olarak gerçeði yansýtmamaktadýr. Çünkü doðal ürünler vücuda girdikten sonra mide-baðýrsak sisteminde (midenin asit ortamýnda veya baðýrsaklarda enzimler ve yararlý mikroorganizmalar vasýtasýyla ya da karaciðerde, vs.) farklý þekillerde deðiþime uðrayabilmektedir. Bu dönüþüm sýrasýnda meydana gelen bileþiðin etkisi kaybolabilmekte veya daha da kuvvetlenebilmektedir. Bu nedenle, daha doðru etkinlik deðerlendirmesi için deney hayvanlarýnda (in vivo) kan ya da organlarýn (kalp, karaciðer, böbrek, vs.) antioksidan kapasitesindeki deðiþimin izlenmesi gerekir. Nitekim Amerikan Resmi Tarým Dairesi (The United States Department of Agriculture) tarafýndan hazýrlanan ve deneysel ORAC testi sonuçlarýna göre besin/besin desteklerinin antioksidan kapasitelerinin deðerlendirilmesinde yararlanýlan bilgi bankasý 2010 yýlýnda “gerçekçi olmadýðý için” yürürlükten kaldýrýlmýþtýr. Dolayýsýyla, bir bitki ya da ürünün antioksidan etkisi deðerlendirilirken deneysel ve biyolojik analiz sonuçlarý ile birlikte uygulama þekli ve amacý da uzmanlar tarafýndan birlikte deðerlendirilmelidir. Yani bir antioksidanýn etkisi sayýsal deðerlere göre deðerlendirilemez. Bazen bir deðeri beþ deðerinden daha etkili olabilir.
