"Roma bir günde kurulmadı; ve tabii çok kutuplu dünya da"
Suriye için buluşmaların gerçekleştiği yer olarak hafızalarımızda yer alan Kazakistan'ın başkenti Astana, bu günlerde yukarıda yer alan kısaltmalarla birlikte başlıkları süslüyor: BRICS, ŞİÖ.
'Batı' bloku ülkelerinin NATO'nun 75. Yıl Zirvesi'ne hazırlandığı şu günlerde 'Doğu' da adeta 'kombo' yapıyor ve 'bloklaşma'ya bloklaşmayla cevap verircesine tarihi fotoğraflar basına servis ediyor: Doğu Yükseliyor
Bu cümleyi pek çok kez duymuşuzdur; doğunun yükselişi, güneş doğudan yükselir, yükselen doğu gibi formlarda. Ancak altı ne kadar dolu işte onu biraz incelemek gerekiyor.
Çoğu yerde NATO ile mukayese edilen ŞİÖ ile başlayalım. Hepsinin veto hakkının olduğu 9 üyesi ile Avrasya'nın yüzde 60'ından fazlasını, dünya nüfusunun yüzde 40'ını, küresel GSMH'nın yüzde 30'unu kapsayan, Afganistan ve Moğolistan'ın gözlemci üye olduğu, Belarus'un ise Astana Zirvesi'nde 10. üye olarak katıldığı Şangay İşbirliği Örgütü-ŞİÖ, 'bölge' barışı ve istikrar için 'müzakere' ve 'fikir birliği' anlayışına dayalı. Hatırlatalım, ilk ismi 'Şangay Beşlisi' idi, Astana Zirvesi ile ismi 'Şangay Onlusu' oldu.
Örgüt, Rusya-Çin ve üç Orta Asya ülkesi arasında sınır müzakerelerinden doğarken 2001 yılındaki ilk zirvede 'Terörizm, Ayrılıkçılık ve Aşırılıkçılığa Karşı Şangay Konvansiyonu' imzalanmasıyla kimliğini oluşturmaya başlamıştır. 2030 Şangay Ekonomik Kalkınma Stratejisi ise ticaret, yatırım ve bağlantı, bilimsel inovasyon ve teknoloji ile enerji ve tarım gibi alanlarda işbirliğinin geliştirilmesine dayalı olmak üzere 2023 yılında oluşturuldu. Tabii sadece bununla sınırla değil; Çin, ŞİÖ üye ülkelerinde kültürel değişim ve eğitim amaçlı 1000 uluslararası Çince Dil Öğretmenliği Bursu, 3000 'Çince Köprüsü' Yaz Kampı ve 100 genç bilim insanını Çin'e araştırma değişim programı ile davet edilmesi gibi 'teşvik' programlarını içeriyor. Bakılınca nasıl bir 2030 hedeflendiği anlaşılıyor.
Yani sözün özü, dünya değişiyor ve yaklaşık iki asır üst üste devam eden Amerikan 'hegemonyası' Çin'in dahil olduğu 'yükselen güç'ler tarafından tarihi bir 'meydan okuma' ile karşı karşıya kalıyor. Son dönemde üye olmak için ülkelerin tabiri caizse 'sıraya girdiği' ve 'Yükselen Güçler' diye de adlandırılan BRICS'i ise sonraki yazımıza bırakalım. Ancak şurası net ki dünyada dengeler değişiyor ve burada 'Batı' ülkeleri arasındaki bölgesel işbirliği BREXIT gibi, Trump dönemi ile başlayan Amerika'nın NATO sorgulaması ve bölgesel ekonomik işbirliklerinden çekilmesi gibi 'yarılmalar'a şahit olurken 'Doğu', mevcut ittifakları güçlendirici hamlelerini arttırıp sıklaştırıyor.
