"Roma bir günde kurulmadý; ve tabii çok kutuplu dünya da"
Suriye için buluþmalarýn gerçekleþtiði yer olarak hafýzalarýmýzda yer alan Kazakistan'ýn baþkenti Astana, bu günlerde yukarýda yer alan kýsaltmalarla birlikte baþlýklarý süslüyor: BRICS, ÞÝÖ.
'Batý' bloku ülkelerinin NATO'nun 75. Yýl Zirvesi'ne hazýrlandýðý þu günlerde 'Doðu' da adeta 'kombo' yapýyor ve 'bloklaþma'ya bloklaþmayla cevap verircesine tarihi fotoðraflar basýna servis ediyor: Doðu Yükseliyor
Bu cümleyi pek çok kez duymuþuzdur; doðunun yükseliþi, güneþ doðudan yükselir, yükselen doðu gibi formlarda. Ancak altý ne kadar dolu iþte onu biraz incelemek gerekiyor.
Çoðu yerde NATO ile mukayese edilen ÞÝÖ ile baþlayalým. Hepsinin veto hakkýnýn olduðu 9 üyesi ile Avrasya'nýn yüzde 60'ýndan fazlasýný, dünya nüfusunun yüzde 40'ýný, küresel GSMH'nýn yüzde 30'unu kapsayan, Afganistan ve Moðolistan'ýn gözlemci üye olduðu, Belarus'un ise Astana Zirvesi'nde 10. üye olarak katýldýðý Þangay Ýþbirliði Örgütü-ÞÝÖ, 'bölge' barýþý ve istikrar için 'müzakere' ve 'fikir birliði' anlayýþýna dayalý. Hatýrlatalým, ilk ismi 'Þangay Beþlisi' idi, Astana Zirvesi ile ismi 'Þangay Onlusu' oldu.
Örgüt, Rusya-Çin ve üç Orta Asya ülkesi arasýnda sýnýr müzakerelerinden doðarken 2001 yýlýndaki ilk zirvede 'Terörizm, Ayrýlýkçýlýk ve Aþýrýlýkçýlýða Karþý Þangay Konvansiyonu' imzalanmasýyla kimliðini oluþturmaya baþlamýþtýr. 2030 Þangay Ekonomik Kalkýnma Stratejisi ise ticaret, yatýrým ve baðlantý, bilimsel inovasyon ve teknoloji ile enerji ve tarým gibi alanlarda iþbirliðinin geliþtirilmesine dayalý olmak üzere 2023 yýlýnda oluþturuldu. Tabii sadece bununla sýnýrla deðil; Çin, ÞÝÖ üye ülkelerinde kültürel deðiþim ve eðitim amaçlý 1000 uluslararasý Çince Dil Öðretmenliði Bursu, 3000 'Çince Köprüsü' Yaz Kampý ve 100 genç bilim insanýný Çin'e araþtýrma deðiþim programý ile davet edilmesi gibi 'teþvik' programlarýný içeriyor. Bakýlýnca nasýl bir 2030 hedeflendiði anlaþýlýyor.
Yani sözün özü, dünya deðiþiyor ve yaklaþýk iki asýr üst üste devam eden Amerikan 'hegemonyasý' Çin'in dahil olduðu 'yükselen güç'ler tarafýndan tarihi bir 'meydan okuma' ile karþý karþýya kalýyor. Son dönemde üye olmak için ülkelerin tabiri caizse 'sýraya girdiði' ve 'Yükselen Güçler' diye de adlandýrýlan BRICS'i ise sonraki yazýmýza býrakalým. Ancak þurasý net ki dünyada dengeler deðiþiyor ve burada 'Batý' ülkeleri arasýndaki bölgesel iþbirliði BREXIT gibi, Trump dönemi ile baþlayan Amerika'nýn NATO sorgulamasý ve bölgesel ekonomik iþbirliklerinden çekilmesi gibi 'yarýlmalar'a þahit olurken 'Doðu', mevcut ittifaklarý güçlendirici hamlelerini arttýrýp sýklaþtýrýyor.
