Geçen ay bir helikopter kazâsýnda vefat eden Ýran Cumhurbaþkaný Ýbrahîm Reisî'nin yerine önümüzdeki hafta içinde yeni bir 'cumhurbaþkaný' seçileceðinden, bu makama seçilmek için müracaat eden 66 aday adayýndan sadece 6'sýnýn müracaatý kabul ve diðerleri reddedildi. Bu reddedilenler arasýnda, eski cumhurbaþkaný Mahmûd Ahmedînejad ile 'Ýran Ýslâmî Þûrâ Meclisi'nin eski Baþkanlarýndan Ali Lâricanî ve Ýnkýlabýn önde gelen ulemâsýndan ve 1,5 yýl kadar sonra öldürülen Murtezâ Mutahharî'nin oðlu Ali Mutahharî bu hususta dikkati en çok çekenlerden..
Bunlardan Ali Mutahharî ve Ali Laricanî'nin, uygulamadaki bozukluklarý açýkça dile getirmeleri yüzünden, diðer adaylarý zorlayacaðý açýktý. Adaylýðý veto edilen eski cumhurbaþkaný Ahmedînejad ise, sâdeliði ve populist (âvamý cezbeden) davranýþlarýyla halk arasýnda sempati toplayan birisiydi.
1,5 sene kadar önce, 'Biz bu ülkede adâlet olsun diye bir inkýlab yapmýþtýk; ama, bugün adâleti talep etmek için bir makam yok bu ülkede..' gibi, doðrudan rejimi ve onun baþýndaki en yetkili ismi hedef alan açýklamalarýndan sonra, onun aday olmasýnýn kabul edilmeyeceði, neredeyse âþikar idi.
Ayrýca böylesine sert eleþtiriler yapan Ahmedînejad da biliyordu ki, Ýnkýlab rejiminin ilk 30 yýlýna yakýn döneminde, en güçlü isimlerden olan ve hattâ Ýmam Rûhullah Khomeynî'nin vefatýndan sonra, baþka adaylarýn 'Rehber' seçilmesi de muhtemel iken, onlarý deðil de, Seyyid Ali Khameneî'yi seçtirmekte aslî rolü oynayan Hâþimî Refsencanî'nin karþýsýna çýkarýlan Ahmedinejad'ýn kim tarafýndan seçtirildiði de açýktý. Ahmedînejad'ýn 2. dönem baþkanlýðý'nda da karþýsýna çýkan ve 1980-88 arasýndaki 'Ýran-Irak Savaþý' yýllarýnda 9 yýl baþbakanlýk yapan Mîr Huseyn Musevî'nin de nasýl engellendiði ve henüz oy sandýklarýnýn sayýmý tamamlanmadan, seçimi Ahmedînejad'ýn kazandýðýnýn ilan edilmesiyle patlak veren ve haftalarca süren karýþýklýklarý da unutmamak gerek.. Ki, Mîr Huseyn Mûsevî'nin, 15 seneye yakýn zamandýr, o karýþýklýklarýn sorumlusu olarak yargýlanmaksýzýn, hâlâ da resmî hapishanede deðil, ama, kendi evinde de olmayan bir resmî mekânda, 'ev hapsi'nde tutulduðunu hatýrlatalým. (Bu arada, Ýran'da soyadlarýnda sýk sýk görülen 'musevî' sýfatýnýn, Yahudilerle ilgili olarak Türkçede, 'Mûsâ'nýn takipçisi' mânâsýnda kullanýlan 'mûsevî' ile bir ilgisinin olmadýðýný ve onun Türkçede 'eþit' mânâsýna gelen 'musâvî' diye telaffuzunun da yanlýþ olduðunu; bu isim-sýfat'ýn, 12 Ýmam Mezhebi'nde 7'nci Ýmam olan Musâ Kâzým'ýn soyundan geldiðini anlatmak için kullanýldýðýný bilhassa belirtelim.)
*
Þûrâ'y-ý Nigehbân isimli en yüksek yetkili adlî merci tarafýndan teyit olunan 6 isimden en fazla raðbet gören kiþi olarak geçen dönemde Tahran Belediye Baþkaný, þimdi ise Ýslâmî Þûrâ Meclisi Baþkaný olan Muhammed Bâqir Qalibaf'ýn (yüzde 30), Said Celilî'nin (yüzde 25) ve Mes'ûd Piziþkiyan'ýn ise (yüzde 18)'lerde olduðu ileri sürülmekte..
62 yaþýnda olan Qalibaf (ki, bu soyadý 'halý örücüsü' mânâsýna gelir) 1980-88 arasýndaki Ýran-Irak Savaþý yýllarýnda, Ýnkýlab Muhafýzlarý Ordusu'nun Hava Kuvvetleri Komutanlýðý'ný yapmýþtý.
Uluslararasý Atom Enerjisi Kurumu ile Ýran arasýndaki nükleer enerji görüþmelerini yürüten 55 yaþýndaki Saîd Celilî de, 'Ýran- Irak Savaþý'nda bir ayaðýný kaybetmiþti..
*
Ýran söz konusu olunca, bizdeki medya kuruluþlarýnda yapýlan deðerlendirmeler genellikle, Türkiye rejiminin iþleyiþine göre yapýlýyor.. Halbuki, bazý benzerlikler olsa bile, bir çok temel farklýlýklar da vardýr.
Her þeyden önce belirtelim ki, Ýran'da Cumhurbaþkaný, evet, ülkenin dýþ siyasette en üst temsilcisidir, ama, içerde, 'Ýslâm Ýnkýlabý Rehberliði' veya 'Velâyet-i Faqih' makamýnda bulunan zât, en üst yetkilidir ve Ýran Cumhurbaþkaný'nýn konumu, gerçekte bizdeki Baþkanlýk sisteminde, 'Bakan'larýn pek farklý deðildir. Ve, evet, 'Bakan'larý, genelde, Cumhurbaþkaný seçer ama, özellikle de 'Dýþsiyaset'i bizzat belirleyeceðini Rehber açýkça söyler.
Ayrýca, (Ordu, polis, Ýnkýlab muhafýzlarý vs. gibi) bütün Silahlý Kuvvetler, Yargý, (M. Vekilliðine veya Cumhurbaþkanlýðý'na aday olanlarý teyit eden ve kanunlarla hükûmet kararnâmelerinin Ýslâm Cumhuriyeti' Anayasasý'na uygun olup olmadýðýný gözetleyen, Gözetleme Þûrâsý mânâsýna) 'Þûrâ'y-ý Nigehbân' ve Radyo-tv. ve ülke çapýnda çok geniþ ve etkili ekonomik güç odaklarý olan Ýslamî Vakýflarýn baþkanlarýný ve ülke çapýndaki bütün Cuma Ýmamlarý'ný da Rehberlik makamý belirler ve onlar da bulunduklarý yerleþim birimlerinin meselelerini 'ülkenin en üst yetkili ve sorumlusunun temsilcisi' olarak takip ederler.
Þimdi... Bu kadar geniþ yetkili olan 'Velâyet-i Faqih'lik veya Rehberlik makamýný kim seçiyor denilebilir?
'Veliyy'i Faqih' veya 'Ýnkýlab Rehberi', 88 kiþilik bir Meclis-i Hubregân (Bilirkiþiler Meclisi) tarafýndan seçilir. Bizde de hukuk dilimizde eskiden 'ehl-i hibre' çokça kullanýlýrdý. Bu 'ehl-i hibre', 'her eyaletin nüfusuna göre ayrýlmýþ kontenjanlar için, aday olan 'faqih'ler arasýndan, halk tarafýndan seçilirler.. Bu da, fýqhî yorumlarý, baþka güç odaklarýna göre deðil de, halkýn lehine olacak þekilde yapanlarýn seçilmesinde etkili olur. Bu Meclis, 'Ýnkýlab Rehberliði' makamýný gözetleme ve o makamda bir boþalma veya temel bir itiqadî sapma ortaya çýkmasý ya da vazifesini yapamayacak derecede uzun süreli hastalýklar durumunda yeni Rehberi belirler.
*
28 Haziran Cuma Günü yapýlacak seçimde, bizdeki bazý çevreler, 'Ýnkýlab Rehberi, her kimi iþaret ederse, onun seçileceði'ni iddia etseler bile, bunun gerçeði yansýtmadýðý, iþaret olunanýn dýþýndaki adaylarýn birçok kez seçildiði görülmüþ ve denenmiþtir.
*
