Kýdem tazminatý, Ýþ Kanununa göre iþçinin sadakatle hizmetinin bir karþýlýðý olarak ödenir. Ýþçinin en az bir yýl çalýþtýktan sonra, kýdem tazminatý ödenmesi gereken þatlardan birisine göre o iþyerinden ayrýlmasý halinde iþçiye veya iþçinin ölümü halinde varislerine yapýlan zorunlu bir ödemedir.
1475 Sayýlý Ýþ Kanunu'nda, Ýþçinin iþe baþladýðý tarihten itibaren iþ sözleþmesinin devamý süresince her geçen tam yýl için, iþverenin iþçiye 30 günlük giydirilmiþ brüt ücreti üzerinden kýdem tazminatý ödenmesi gerekir. Bir yýldan artan sürelerde de ayný oran üzerinden ödeme yapýlýr.
Burada çalýþanlara her bir yýl için ödenecek olan 30 günlük ücret giydirilmiþ ücrettir. Kýdem tazminatý ile ilgili 30 günlük süre iþ sözleþmeleri veya toplu iþ sözleþmeleri ile iþçi lehine deðiþtirilebilir.
Kýdem tazminatýnýn hesaplanmasý son ücret üzerinden yapýlýr. Son ücret kavramý, çalýþanýn iþ iliþkisi kapsamýnda iþ gördüðü ve ücrete hak kazandýðý en son ücreti ifade eder.
Kýdem tazminatý hesaplanýrken, öncelikle iþçinin bir günlük giydirilmiþ brüt kazancý bulunur.
Kýdem tazminatýnýn hesabýna dahil edilecek ödemeler dikkate alýnarak; iþçiye saðlanmýþ aylýk ödeme (iþçinin son brüt ücreti) ve menfaatlerin bir günlük tutarý, yapýlan ödemelerin 30'a bölünmesiyle bulunur.
Öte yandan, (yýllýk olarak yapýlan ödemelerden) son bir yýl içinde iþçiye nakden veya ayni olarak yapýlan ödemelerin toplam tutarý da 365'e bölünerek bir günlük tutarý hesaplanýr.
Bulunan her iki tutarýn toplamý alýnarak kýdem tazminatýnýn hesabýna esas olacak günlük giydirilmiþ brüt ücret bulunacaktýr. Net olarak yapýlan ödemelerin brüt tutarý bulunarak hesaplama bu miktar üzerinden yapýlmalýdýr.
Ýþçinin ücreti, akort ücret olarak tabir edilen sabit olmayan bir ücretse, son bir yýl içinde yapýlan ödemelerin toplam tutarýnýn yine son bir yýl içindeki çalýþma gün sayýsýna bölünmesiyle bulunacak tutar, kýdem tazminatýnýn hesabýnda esas alýnýr. Yine, son bir yýl içinde iþçinin ücretine zam yapýlmýþsa, zammýn yapýldýðý tarih ile iþçinin iþten ayrýlma tarihi arasýndaki süreye göre ortalama günlük ücret tespit edilir.
Bu þekilde bulunan giydirilmiþ günlük brüt ücret 30 ile çarpýlarak her bir çalýþma yýlý için ödenmesi gereken kýdem tazminatý tutarý bulunur.
Ýþçi ve iþveren arasýnda yapýlan sözleþmede, kýdem tazminatý tutarýnýn 30 günlük ücretten farklý bir ücretle ödenmesi kararlaþtýrýlmýþsa, yani iþçiye her bir yýllýk çalýþmasý için 30 günden farklý (örneðin; 35 gün, 40 gün veya 45 gün) bir gün sayýsý ile çarpýlmasý belirtilmiþse, kýdem tazminatý sözleþmede belirtilen rakam ile günlük tutarýn çarpýlmasý sonucu tespit edilir. Ancak, burada sözleþmede belirtilen gün sayýsý ile giydirilmiþ brüt günlük ücretin çarpýmýnýn tavan tutarý aþmamasýna dikkat edilmelidir.
Kýdem tazminatýna esas alýnacak olan ücretin tespitinde Ýþ Kanunu'nun 32. Maddesinde sözü edilen asýl ücrete ek olarak iþçiye saðlanan para ve para ile ölçülmesi mümkün sözleþmeden ve kanundan doðan menfaatler de göz önünde bulundurulur. Bu menfaatlerin belirlenmesinde þu hususlara dikkat edilmelidir.
1. Yapýlan ödemenin sözleþmeden veya kanundan doðmasý,
2. Süreklilik arz etmesi,
3. Ýþçiye saðlanan bir menfaat niteliði taþýmasý,
4. Para ve para ile ölçülebilir olmasý,
Bu esaslardan birinin bulunmamasý halinde, iþçiye saðlanan menfaat kýdem tazminatýnýn hesabýna dahil edilmez.
Kýdem tazminatý iþçinin fiilen eline geçen ücret üzerinden deðil, sigorta primi, vergi, sendika aidatý gibi kesintiler yapýlmaksýzýn gerçekleþen son brüt ücreti göz önünde tutularak hesaplanýr. Ayrýca ikramiye, prim, çocuk veya aile zammý gibi ödemelerle yemek, saðlýk, giyim, yakacak, konut, aydýnlatma, servis ücreti gibi parayla ölçülebilen süreklilik arz eden her türlü yardýmlar kýdem tazminatý hesabýnda dikkate alýnýr.
Ýþçiye saðlanan özel saðlýk sigortasý yardýmý ya da hayat sigortasý pirim ödemeleri de para ile ölçülebilen menfaatler kavramýna dahil olup, tazminata esas ücrete eklenmelidir.
Ancak, iþçiye iþyerinde iþin yürütümünde iþverence saðlanan ve iþ saðlýðý ve güvenliði mevzuatýnca kiþisel korunma aracý olarak verilmesi zorunlu bulunan iþ elbisesi, iþ ayakkabýsý, baret, çizme, gözlük, eldiven gibi giyim eþyalarýnýn parasal deðerleri kýdem tazminatýnýn hesabýnda dikkate alýnmaz.
