Sovyetler Birliði kurulduðu günden itibaren, bölgenin doðal sýnýrlarý ile ciddi oynadý. Olayýn ilginç tarafý, bu suni çizimleri Sovyetlerin çöküþü için Amerikan merkezli Batýlý Ýttifak da kullandý.
Orta Asya ise etnik kimlikler ve topraklar üzerinden nifak tohumu da, baþýndan mayýn olarak topraða gömülmüþtü. Orta Asya'daki devletlerin sýnýrlarýna bakýldýðýnda ne kadar toprak parçalarýnýn "ekslav" olarak komþu ve akraba devletlerin içinde sonradan kullanýlmak için býrakýldýðýný açýk görebiliyoruz. Yapay sýnýrlar yüzünden Türkistan coðrafyasý bu sýnýrlarla birlikte derin sorunlara açýk hale getirildi.
Fegane Vadisi, bunlardan biridir. Tacikistan, Özbekistan, Kýrgýzistan sýnýrlarýnýn kesiþtiði yer.
Bölgede 9 ekslav toprak vardýr. Özbekistan'ýn Kýrgýzistan'da 4, Kýrgýzistan'ýn Özbekistan'da 1 bölgesi var. Tacikistan'ýn Özbekistan'da 1, Kýrgýzistan'da da 2 bölgesi söz konusudur. Bu yapay sýnýrlarla birlikte Büyük Türkistan coðrafyasý, zamanýnda Sovyetler Birliði'nin kolay parçalayýp hükmetmekte sorun olmayacak coðrafya haline getirildi.
Sovyetler Birliði kuruluþuna sonuna kadar direnen ittifaka girmek istemeyen yapýnýn, Türkistan coðrafyasýndaki derinliðini de iþin içine katarsak, bu yapay sýnýrlarýn neden çizildiðini anlamamýz zor olmayacaktýr.
Türkistan coðrafyasý, þimdiki Rusya-Çin-Ýran açýsýndan da büyük anlam taþýmaktadýr. Rusya bu coðrafyanýn hayatýnda hep var olmak için tüm siyasi süreçleri kendi kontrolünde geliþmesini benimsedi.
Tabii coðrafyanýn suni yapýlanmasý karþýsýnda en büyük temel dayanak tabii derinlikleridir. Türkistan'ýn Türkiye ile baðýný bu anlamda deðerlendirmek gerekmektedir.
Rusya, son Tacikistan-Kýrgýzistan sýnýrýnda çýkan çatýþmada hakem olmaya kalkmasý ise yapay sýnýrlarýn esas gayesi olarak anlaþýlmalýdýr. Lakin burada sadece Rusya faktörü üzerinden okuma yapamayýz. Çin çok çok daha anlam taþýmaya baþladý. Uzun zamandýr o coðrafyada verimli topraklarýn alýnmasý süreci söz konusudur. Özellikle su kaynaklarý hayati anlam taþýmaktadýr. Ve bu kýþkýrtmalarýn sükunetle sonuçlanmasý baþýnda Orta Asya'nýn kendi geleceði açýsýndan ehemmiyet taþýyor.
Özbekistan Baþkanýn devreye girmesi ve bu çatýþmanýn sükunetle sonuçlanmasýna giden yolun belirlenmesi, kendi içinde 3. Devletlerin devreye girmeden halledilmesi açýsýndan hayati idi.
Tabii ki burada Türkiye'nin tutumu belirleyicidir. Lakin sorunun içindeki aktörlerle çözülmesi kalýcý ve uzun vadeli siyaset inþasý için anlam taþýyordu.
Rusya ve Çin'in dostluklarý kadar, rekabetlerinin de olduðu kimseye sýr deðildir. Ve küresel ittifak açýsýndan olaya bakarsak, Çin hangi cephede olduðunu giderek daha net anlýyoruz. Yani Rusya ile rekabetlerinin derinleþeceðini þimdiden görmek zor deðil.
Çin kendi sýnýrlarýna yakýn olan Türkistan coðrafyasýnýn içine geniþlemeyi baþýndan itibaren planlamýþ. Rusya zaten coðrafyanýn esas aktörü. Ve bu devletler üzerindeki etkisi derindir. Ýster toplumlar üzerindeki etkisi, isterse de devletlerin yapýlarýndaki etkisi açýktýr.
Tacikistan konusuna bakýldýðýnda ise esas kaþýnmak istenen þeyin etnik kimlik üzerinden olduðunu da göz ardý etmemeliyiz.
Meseleye etnik kimlikler üzerinden bakýlýrsa, Türkistan açýsýndan büyük felaketin temeli atýlmýþ olur. Oysa coðrafyanýn temel çimentosu, kardeþlik baðýný pekiþtiren kültürel, tarihi ve dini deðerler sistemi kurtarýcý önemli anahtardýr. Tacikistan'la Orta Asya'nýn tümü ile kardeþlik baðýný derinleþtirmek, büyük oyunun bozulmasý için de panzehirdir.
Türkiye olarak Orta Asya'ya büyük Türkistan coðrafyasý kapsamýnda bakýlmasý elzemdir. Özbekistan'ýn buradaki tarihi misyonunu güçlendirecek adýmlarýn atýlmasý ise dýþarýdan çözme heveslilerin devreye girmesini engelleyecek nitelik taþýmaktadýr. Türkistan'ýn temel deðerleri ve aksakallýk sistemi, tüm sorunlarýn aþýlmasýna yardým edecek içeriðe sahiptir. Orta Asya'nýn istikrarý sadece Türkistan'la sýnýrlý mesele deðil. Türk Ýslam coðrafyasý açýsýndan da hayatidir. Oradaki kardeþlik baðýnýn derinleþtirilmesi, etnik kimlikler üzerinden kriz hayal edenler için derin engel oluþturur. O sebepten istikrardan yana olanlarla istikrar bozanlarý iyi gözlemleyelim.
