Bu coðrafyada yaþanan her olay domino etkisi gösterir. Geçmiþten gelen sýnýr anlaþmazlýklarý, demografik farklýlýklar süreci tetikler. Karabað savaþý Ukrayna'nýn Kýrým'ý geri almasý için bir motivasyon olmuþtu.
Þimdi Ýran'ýn içinde bulunduðu durum hem Afganistan'a hem de Azerbaycan'a karþý endiþeli tutumu dikkatimizi çekiyor.
Azerbaycan-Ermenistan-Ýran üçgeninde olasý bir gerilim var. Ýran'ýn Karabað savaþýnda aldýðý tutum kimilerini þaþýrttý ancak Ýran'ýn Azerbaycan'a bakýþýný Rusya'nýn Ukrayna üzerindeki iddialarýna benzeten analistler mevcut. Biz bu iddialara tersinden de bakabilecek argümanlara sahibiz elbette.
Kültürel hakimiyet kurmak ve dini nüfuz alanýnda var olmak Ýran'ýn kadim alýþkanlýðý. Ýran bugünlerde hem Afganistan'da hem de Azerbaycan'da Þiilik üzerinden varlýk göstermekte zorluk çekiyor. Her iki ülkedeki sosyoloji ayný deðil elbette. Azerbaycan'da hakim olan modern, seküler ve Türkçü perspektif Ýran'ýn elini zorlaþtýrýyor. Azerbaycan-Türkiye iliþkilerinde mezhep ayrýlýðý deðil dil, tarih ve inanç birliði öne çýkýyor.
Erdoðan-Aliyev iliþkisi tarihte Erdebil'de baþlayan siyasi ayrýþmanýn bölgede sönmesi baðlamýnda büyük bir umut verdi. Þuþa Beyannamesi ise bugün vurguladýðýmýz konularý ön gören bir sebeple imzalanmýþtý.
Tahran'ý rahatsýz eden Doðu-Batý güzergahýnda Zengezur koridorunun faaliyete geçmesi. Bu sebeple Ermenistan'a destek veren Ýran aslýnda Azerbaycan'ý zayýflatmak için Ermenistan'ý destekliyor. Zaman zaman Azerbaycan'a radikal milisleri göndererek Bakü'nün huzurunu bozacak adýmlar da atýyor. Türkiye'yle bütünleþen güçlü ve modern bir Azerbaycan Tahran'ýn uykularýný kaçýrýyor.
Rusya'nýn ve Ýran'ýn yaptýrýmlar karþýsýnda elini kolaylaþtýran Ermenistan kilit nokta. Ukrayna savaþýnda Rusya'ya sevk edilen silahlarýn da geçiþ noktasý olduðu iddia ediliyor.
1993'te temelleri atýlan Doðu-Batý koridoru TRACECA (Avrupa Kafkasya Asya Koridoru) bizim için Turan'a giden güzergah. AB tarafýndan SSCB sonrasý ortaya atýlan koridor Hazar kaynaklarýna ulaþmak isteyen AB hedefleriyle, Türkistan'a kavuþmak isteyen Türkiye'nin stratejik hedeflerini resmediyor. Romanya'dan Kazakistan'a kadar 14 ülke ve AB'yi bir araya getiren bu koridora Ýran baþvurmasýna raðmen kabul edilmemiþti.
Ýran, mevcut durumda Kuzey-Güney koridorunun hayata geçmesini istiyor. Hindistan-Rusya arasýnda entegre ticaret saðlayan bu projeye Ýran'ýn ve Ermenistan'ýn vereceði mali kaynak sýnýrlý. INSTC adlý Hindistan-Ýran-Rusya projesi St. Petersburg limanýnda Avrupa'ya hýzlý konteyner vaad ediyor. Bu proje Süveyþ Kanalý'ný zayýflatacak bir iddia ile karþýmýza çýkýyor ki dünya taþýmacýlýðýnýn %12'si bu güzergahta. Mýsýr'la deðiþen iliþkilere bu boyuttan da bakýlmalý.
Transit güzergahlarda Ankara-Bakü birlikteliði küresel ticarette ne gibi sonuçlar doðurabiliyor bu koridorlarýn rekabetinden anlaþýlýyor.
Türkiye bu süreci kazan-kazan anlayýþýyla yürüttüðü için Putin henüz anlayýþlý ve kendi problemleriyle meþgul. Ýran ise hem içerdeki kargaþadan hem de Güney Azerbaycan'ýn zenginleþen Azerbaycan'a karþý ilgisinden tedirgin. Ýran bugünlerde yaþadýðý sorunlarý atlatabilecek mi? Belki daha önemlisi Azerbaycan'ýn stratejik önemini ve Türkiye'yle ortak geleceðini kabullenecek mi? Birlikte takip edeceðiz.
