Þimdi ah vah etmesinin hiç anlamý yok. 90’larýn baþýnda Azerbaycan topraklarýnýn yüzde 20’sini iþgal ederek yaptýðý hatayla kýyaslanacak denli büyük bir hata yaparak görülecek hesabýn bedeline kendisi talip oldu Ermenistan.
Önce 12 Temmuz’da Tovuz’a saldýrmasý, ardýndan 27 Eylül’de sýnýr hattýnda sivilleri hedef almasý ve Pazar günü de Azerbaycan’ýn manevi baþkenti Gence’de yerleþim yerlerine roketler atmasý tam bir akýlsýz siyaset örneði.
Azerbaycan-Türkiye iliþkilerinin geldiði noktayý, Azerbaycan ordusunun artan muharip gücünü, Türkiye ile ortak tatbikatlarýn saðladýðý saha üstünlüðünü, BM kararlarýnýn saðladýðý meþruiyeti görüp hesap etmeden saldýrarak Azerbaycan’a tarihi bir fýrsat verdi Erivan.
Nitekim Azerbaycan’ýn Ermeni saldýrýlarýna verdiði cevap konusunda hukuken de, ahlaken de kimseyi yanýnda bulamadý Ermenistan. Uluslararasý hukuk Bakü’ye meþru müdafaa hakký veriyor çünkü. Üstelik bu hak Karabað’ýn tamamýnýn iþgalden kurtarýlýp ana vatana dahil edilmesini de kapsýyor.
Azerbaycan son 30 yýlýný sabýrla geçirdi diye, Ermenistan’a BMGK’dan son sekiz ayda dört ayrý kýnama kararý çýkarttý ama yaptýrým kararý çýkartamadý diye Bakü’nün bununla yetineceðini sandý herhalde Erivan. Ama bu kez baltayý taþa vurdu.
Paþinyan yaþadýðý periþanlýðý Rusya’yý yanýna çekerek aþmayý planlasa da nafile. Putin Paþinyan’ýn telefonlarýna bile çýkmýyor!
Azerbaycan ise BM güvencesinde dondurulan sorunu 30 yýlýn ardýndan Baþkan Erdoðan’ýn deyimiyle “kendi göbeðini kendisi keserek çözüyor”.
Ve nihayet Azerbaycan Ordusu Ermenistan’ý þaþýrtýp korkutan muhabere gücüyle Daðlýk Karabað’ý iþgalden köy köy, þehir þehir azat ediyor. Azerbaycan Cumhurbaþkaný Ýlham Aliyev’in son derece dirayetli bir liderlik sergilediðini de kayda geçirmek gerek. Azerbaycan halký tek yumruk olmuþ askerinin ve liderinin arkasýnda sapasaðlam duruyor.
Ata mezarlarýný, evleri ocaklarýný geri býrakarak yalýn ayak terk ettikleri topraklarýna kavuþma arzusuyla yanýp tutuþan 1 milyon Azerbaycanlý Türk baþta olmak üzere, Azerbaycan ve Türkiye’nin kalbi “Türkün þanlý bayraðýný Karabað’a dikeceðiz” duasýyla titriyor.
Öte yandan Azerbaycan’ýn sahada gösterdiði baþarýnýn arkasýnda Türkiye var. “Ýki devlet-bir millet” romantizminin üzerinde, duygusal birlikteliði bayraklaþtýran fiili bir dayanýþma içinde iki devlet.
90’larýn baþýnda dönem þartlarý sebebiyle kýsýtlý baþlayan askeri iþbirliði son 10 yýlda çok büyük bir ivme kazandý. Türkiye Azerbaycan’a sadece askeri eðitim ve silah sistemi vermiyor, daha kýymetli olan askeri birikimini de aktarýyor.
Geriye baktýðýmýzda giderek artan ve stratejik bir boyut kazanan bir askeri iþbirliði söz konusu iki devlet tek millet arasýnda.
Þöyle özetlenebilir.
SSCB’nin 1989’da daðýlmasýyla birlikte 15 ülke baðýmsýz oluyor. Azerbaycan 30 Aðustos 1991’de ilan ediyor baðýmsýzlýðýný. Ve 9 Kasým 1991’de Azerbaycan’ý tanýyan ilk devlet Türkiye.
Ermenistan 92’de Azerbaycan’a ait Daðlýk Karabað’ý iþgal edince Türkiye, Ermenistan sýnýrýný kapatarak kardeþinin yanýnda olduðunu ispat ediyor.
Ýki ülke arasýnda ilk askeri eðitim anlaþmasý 1992’de imzalanýyor. Rahmetli Özal Azerbaycan’ý ziyaret ettiðinde Ermeniler Daðlýk Karabað’a saldýrmayý býrakmazsa Türkiye’nin Azerbaycan’la askeri ittifak kuracaðýný söylüyor.
Elçibey döneminde kurulan iliþki, Rusya’nýn ittirdiði darbeden sonra 1993’te baþa geçen Haydar Aliyev döneminde de aynen devam ediyor.
1995’te imzalanan anlaþma gereðince 1996’da Türkiye’nin desteðiyle Azerbaycan Kara Harp Okulu açýlýyor, eðitimler Türkiye’den giden subaylarca veriliyor.
2002 sonrasý AK Parti iktidarý dönemi. Azerbaycan ile iliþkiler önceki yirmi yýlla kýyaslanmayacak kadar artýyor, boyutlanýyor, detaylanýyor.
Türkiye’nin savunma sanayiinde gösterdiði atýlým, terörle mücadelede, Suriye, Irak, Libya ve Doðu Akdeniz sahasýnda kazandýðý baþarýlý tecrübe zamanla Azerbaycan Silahlý Kuvvetlerinin de faydalandýðý bir tecrübeye ve imkana dönüþüyor.
Askeri eðitim desteðinden, kolluk kuvvetlerinin güçlendirilmesinden askeri ve askeri teknik iþbirliklerine, silah ihracýndan, lojistik destekten askeri týp ve sýhhiye paylaþýmýna, ortak tatbikatlardan karþýlýklý askeri ziyaretlere kadar geniþ bir yelpaze söz konusu Türkiye ile Azerbaycan arasýnda.
2008’de Recep Tayyip Erdoðan Türkiye Cumhuriyeti Baþbakaný olarak Azerbaycan Meclisi’nde Ermenistan iþgal ettiði topraklardan çýkmadýðý sürece sýnýrý açmayacaðýný, ambargoyu kaldýrmayacaðýný alkýþlar içinde bir kez daha duyuruyor dünyaya.
2009’da Azerbaycan Ali Harbi Tayyarecilik Mektebi’ne Eðitim-Öðretim Desteði protokolü hayata geçiriliyor.
90’larýn ardýndan 2010’da imzalanan ikinci büyük anlaþma çerçeveyi iþbirliðinden stratejik ortaklýða ve karþýlýklý yardýmlaþmaya taþýyor.
Anlaþmanýn ikinci maddesi, BM Þartý’nýn meþru müdafaa hakkýný düzenlediði 51. maddesine atýfla Türkiye ve Azerbaycan’ýn üçüncü ülke ya da ülkeler tarafýndan saldýrýya maruz kalmasý halinde ortak güvenlik ve savunma perspektifi oluþturulacaðýný belirtiyor.
Bu anlaþma ortak askeri tatbikatlarýn profilini deðiþtiriyor. Teorik paylaþýmlar yerini stratejik müþterek harekatlara býrakýyor. Türkiye’de piþen kurmay zekâ Azerbaycan ordusunda sonuç alýyor.
Bölgesel düzenin sürekliliðini saðlamak için Türkiye, Azerbaycan ve Kýrgýzistan arasýnda 2013’te Avrasya Askeri Statülü Kolluk Kuvvetleri Teþkilatý kuruluyor.
Ve Azerbaycan askeri bu sayede iþgal altýndaki topraklarýnda ilk defa Nisan 2016’da askeri kuvvet kullanýyor ve görünür bir baþarý elde ediyor.
2017’de ise ilk kez Azerbaycan’dan Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi’ne öðrenci geliyor ve bu öðrenciler Azerbaycan’a döndüklerinde Ýçiþleri Bakanlýðý’nda teðmen rütbesiyle göreve baþlýyorlar. Foça Jandarma Komando Okulu ve Eðitim Merkezi Komutanlýðý’nda da Azerbaycan’dan gelen subay adaylarý 43 haftalýk komando eðitimi alýyorlar. Türk Jandarma Eðitim Timi Azerbaycan’da eðitim vermeyi sürdürüyor. Ayrýca Þahdeniz Doðal Gaz Boru Hattýnýn emniyet ve asayiþi de birlikte saðlanýyor.
Bu esnada Türk Savunma Sanayii dengeli bir tedarikçi listesi kuran Azerbaycan’a geniþ bir silah portföyü sunuyor. Bilhassa SÝHA’larýn baþarýsý Suriye’de PKK teröristlerine karþý olduðu gibi Karabað’daki iþgalciler için de ölümün diðer adýna dönüþüyor.
2020 baþýnda Ýlham Aliyev, iki ülke ordularýnýn askeri ve güvenlik iþbirliði anlaþmalarý çerçevesinde sadece 2019’da yýl boyu 13 ortak askeri tatbikat yaptýðý bilgisini verdi. Ayný açýklamada Aliyev ortak askeri tatbikatlar gibi Türkiye’den modern silah almaya da devam edeceklerini, Azerbaycan’ýn Türkiye savunma sanayi þirketlerinden 200 milyon liralýk ürün ve hizmet satýn alacaðýný duyurmuþtu.
Ortak tatbikatlar stratejik planlamalar için taktiksel bir imkan gibi aslýnda.
2020 Aðustos’unda Türk Silahlý Kuvvetleri’nin Azerbaycan ve Nahçývan Özerk Cumhuriyeti ordularýyla yaptýðý ortak tatbikat Ermenistan’ýn Tovuz saldýrýsýndan hemen sonraydý.
‘TurAz (Türkiye-Azerbaycan) Kartalý’ adýný taþýyan hava tatbikatý Tovuz bölgesinin hemen dibindeki Gence’yi de kapsýyordu. Türk ve Azerbaycan Hava Kuvvetleri, Gence, Kürdemir ve Yevlah hava sahasýnda son derece baþarýlý bir faaliyet sürdürdüler. Türkiye’den gelen F-16 savaþ uçaklarý, ÝHA ve SÝHA’lar, helikopterler ile Azerbaycan Hava Kuvvetlerine ait Mig-29, Su-25 savaþ uçaklarý ve Azerbaycan’ýn Türkiye’den tedarik ettiði ÝHA ve SÝHA’lar, müþterek senaryo kapsamýnda önemli bir ön hazýrlýk yaptýlar. Gence’deki tatbikatta atýlan bombalar Tovuz’da yankýlandý ama görünen o ki Erivan bundan hiç ders almadý.
Temmuz’da Tovuz’a, Eylülde Daðlýk Karabað’a saldýrarak Azerbaycan’a yeni silahlarýný ve biriken tecrübesini kendi üzerinde deneme imkaný sunmuþ oldu iþgalci Ermenistan.
NOT: Bu yazýda Prof. Dr. Yücel Acer’in, Prof. Dr. Selçuk Duman’ýn, Prof. Dr. Selami Kuran’ýn, Dr. Can Kasapoðlu’nun, Selma Çetinkaya’nýn ve Gökhan Kara’nýn makaleleriyle Resmi Gazete’nin farklý sayýlarýndan faydalandým.
