Azerbaycan'ýn son 44 günlük Vatan savaþý döneminde ve sonrasýnda kamuoyunda Ýran ile ilgili yaklaþýmlar hiç olumlu olmadý. Gerçi Ýran Ermenistan'a desteðini hiç bir zaman gizlemiyordu. Lakin buna raðmen Azerbaycan içine yönelik antipropagandalarýný mezhep kozu üzerinden kendi etki ajanlarý aðzý ile hep devam ettiriyordu. Ýran medyasýnýn analizlerine haberlerine bakýldýðýnda nasýl kin beslediklerini ve son savaþ sürecinde nasýl yayýn politikalarý yürütüldüðünü açýktan görebiliyorsunuz. Özellikle Türkiye faktörü üzerine yýllardýr nasýl düþmanca algý oluþturulduðunu ise, yalýngözle bakýlýrsa anlýyorsunuz. Azerbaycan'a sýnýr bölgelere televizyonlarý üzerinden ürettikleri propaganda içerikli yayýn anlayýþýyla ise, Ýran'ýn Azerbaycan kamuoyunu nasýl provoke ettiðini ve nasýl yönlendirme gücüne sahip olduðuna kanaat getiriyoruz.
Son Karabað'ý kurtarma operasyonu ile bölgede genel olarak birçoðu kalýplaþmýþ bakýþ açýsý kökten deðiþmiþ oldu.
Türkiye aleyhine çalýþtýrýlan makine hüsrana uðradý. Eðer bu savaþa kadar Türkiye sevgisi halkýn Turancý, milliyetçi ve Türk Ýslam ülküsünü benimseyen kesimini kapsýyorduysa, 44 günlük savaþ sonrasý tüm hesaplar suya düþtü. Halkýn neredeyse tamamýnda Türkiye baðý Ýran Rusya ABD Avrupa eðilim ve algý senaryolarýna raðmen oluþtu.
Tabii ki Ýran için bu beklenen fotoðraf deðildi. Çünkü mezhep politikalarý üzerinden Ýran etkisinde olan kesimlerde öyle algý hakimdi ki, neredeyse halkýn etnik kimliði Türk deðil Farsi olarak tanýmlanmaktaydý.
Evet maalesef Azerbaycan sosyolojisi farklý eðilimlerin elinde kolay oynatýlan mümkün zemine dönüþmüþtü. Neden mi çünkü fonlanan medya siyaset ve STK'lar vardýr. Halen de varlar. Tabii ki burada dolaþan büyük güçlerin yerel aktörleri de birbiri ile savaþýyordu.
Ýran'ý 44 günlük savaþ sonrasý fonladýðý çevreler de savunamadý. Tabii ki mezhep kozu hep kullanýldý ve kullanýlmaktadýr.
Simdi durum deðiþtirme çabasýna baþvurmuþ gözükmektedir Ýran.
Siyasi iktidar deðiþimi ile birlikte yeniden Ýran'ýn olumsuz imajýný düzeltme gayretlerini açýktan görmeye baþladýk.
Ýran'ýn dini lideri ve çevresinin Azerbaycan lehinde beyanlarda bulunmasý süreci de tam da bu döneme denk gelmektedir.
Þeyhülislam Paþazade'nin Karabað savaþýnda oranýn dini liderinin fetvasýnýn önemli rol oynadýðýna dair beyaný, Azerbaycan kamuoyunda ciddi rahatsýzlýk nedeni oldu. Tabii ki konjonktürel olarak Ýran'ýn durumu düzeltmeye gayret etmesi ve günah keçisi olarak Ruhani yönetimi hedef gösterilmesi güzel geliþmedir. En azýndan Türkiye ve Azerbaycan' in teklif ettiði bölgesel istikrar için 6'lý platform için gereklidir. Diðer taraftan Ýran için Türkiye'ye Azerbaycan'da bu boyutta baðlýlýk ve sevginin oluþumu hayal kýrýklýðýdýr. Ama baþka taraftan bakýlýrsa Azerbaycan içinde oluþan Ýsrail sevgisi de Ýran için olumsuz tablodur.
Bu durumda kamuoyunu yeniden oluþturma ihtiyacý hissediyor Ýran. Yeni siyasi iktidarý ile birlikte Ýran yeniden süreç belirliyor.
Ve sahneye Azerbaycan kamuoyunu yeniden þekillendirsin diye yerel siyaset medya STK temsilcileri aktörlerini meydana çýkardý. Özellikle milliyetçi görünümlü medya STK unsurlarý üzerinden dolaylý ve bir baþka algý yenileme gayretini görmekteyiz.
Rusya içindeki mesela Dugin gibi isimlerin de konuþmalarýna bakýlýrsa bu çabanýn tek baþýna Ýran çabasý olmadýðýný da anlamýþ olmaktadýr. Rusya'nýn Avrasyacý söylemleri ile görüntü oluþturan ama esas gayesine bakýlýrsa baþka faktörleri görebildiðimiz Duqin Ýran'ýn bölgede ve Azerbaycan kamuoyunda varlýðýnýn nasýl önem arz ettiðini anlatan yorumlarý bize Azerbaycan içerisindeki 5. kol faaliyetlerinin yelpazesini ve oradaki ittifaklarý da bize anlatmakta. Evet Rusya Suriye Ýran'dan rahatsýz ama Azerbaycan içinde mezhep oyunlarýna devam etmesi için Ýran'ýn devreye girmesinden memnundur. Uzun lafýn kýsasý Türkiye'nin Azerbaycan'la birlikte oluþturduðu bu yeni sürecin her metrekaresi boþ býrakýlmamalý. Ve fýrsatý deðerlendiren etki ajanlarýnýn kimlerin ve hangi enstrümanlar üzerinden hareket ettiklerine iyi bakýlmalý. Özellikle Türkiye yandaþlý görünüme saklanmýþ bazý Azerbaycan medya STK ve siyaset temsilcilerine iyi bakýlmalý. Ýþin ilginç tarafý Rusya ve Ýran'ýn birçoðu çabalarý açýktan kendilerine baðlý kiþiler tarafýndan yapýlmýyor. Ýþte Türkiye taraftarý gibi gözükmek çoðu zamanlarda bu tür dolaylý faaliyetler için uygun kamufledir. O nedenle bazen kiþilere olaylara detaylara bakýlýnca söylemler deðil eylemlere amellere geçmiþe bakýlmasý hayati olabilir.
