Özellikle kur artýþlarýyla birlikte ana mal ithalatýnda yaþanan fiyat farklarýný biz tüketiciler olarak ürünlerin etiketlerinde bolca görüyoruz. Ýþin ekonomik izahý elbette bu. Yani girdi maliyetleri yükselince üretim maliyeti de artýyor dolayýsýyla tüketiciye yansýyan satýþ rakamlarý deðiþiyor. Fakat iþin esasý kuþkusuz psikolojik. Hadi diyelim bazý ürünlerde kur bu maliyetleri doðrudan/dolaylý etkiliyor olsun. Ýyi de kurla, dolarla vesaireyle hiç alakasý olmayan ürün ya da hizmetlerde de fiyat artýþlarý yaþanýyor. Ýþte ev kiralarý misal.
Ahlaksýzlýðýn dip noktasý. 200 bin liraya satýn aldýðý evini aylýk 3-4 bin liraya kiraya veriyor tamahkâr ev sahibi. Ya hu senin evin zaten satýn aldýðýn günkü deðerinin üzerine çýktý ya Müslüman! Sen aldýn 200 bin liraya þimdi o evin satýþ bedeli olmuþ 500 bin lira. Kazanacaðýn parayý kazanmýþsýn zaten. Bu kadar hýzlý parayý ne altýn/döviz biriktirerek kazanabilirdin ne faize yatýrarak. Taþ yýðýný haliyle durup dururken evin, aklýnýn almayacaðý kadar deðer kazandý zaten. Bir de kiraya neden zam yapýyorsun? Niye doymuyor gözün? Kirada fiyatý yükseltmeni gerektirecek ne deðiþti?
**
Ben böyle tepki gösterince hemen rantiye cephesinden cevap geliyor; "...evladým benim tek gelirim bu kira geliri, onunla yaþýyorum." Ýþte temel ekonomik açmaz tam da burada çýkýyor karþýmýza. Rantý bir gelir kapýsý olarak kullanan yatarak yaþayan parazit sistemi.
**
Bakýn ev kiralayarak yaþamýn sürdürülmesi meselesinin iki boyutu var. Biri bu bahsettiðim, ahlaksýz sistem. Köpek baðlasan durmayacak evleri için hak etmedikleri paralar isteyen açgözlü ev sahibi sistemi. Bunun savunulabilecek, üzerine konuþulabilecek hiçbir yaný yok. Bu ticaret de deðil, iþ de deðil. Bu asalak bir model. Kimse de bu sistemi sevimli göstermeye kalkmasýn. Ev kiralamanýn 'iþ' olduðu gerçek bir model var ama. Ev sahibinin evi ile doðrudan ilgilendiði, dairesinde ya da dairelerinde oturanlarýn düzgün bir hayat yaþayabilmesi için, binanýn tadilatý, temizliði, boya badanasý, profesyonel yönetimi gibi konularda aktif çalýþtýðý bir model. Belki de buna biraz daha fazla kafa yormalýyýz.
**
Bugünlerde evlerin satýþ rakamlarý da gerçek deðerinin üzerinde olduðu için hesaplama yapmak güç. Ama eksperlerin bir basit hesap þablonu var kira deðerleri ile ilgili. Mahkemeler de tespit davalarýnda eðer emlak deðeri doðru bulunmuþsa, kira bedeline bu þablona bakarak karar veriyorlar. O þablon þöyle; bir evin yýllýk kira gelirini, satýþ bedeline böldüðünüzde, amortisman süresini bulursunuz. Bu amortisman süresi yaklaþýk 20 yýl ise kira deðeri gerçeðe yakýndýr. Ama unutmayýn deðerlerden en az biri piyasa normallerinde olmak zorunda. 300 bin liralýk ev için bölge emlakçýlarý anlaþýp da 1 milyona fiyatlarý çektilerse bu hesap da tutmaz yani. Þu 20 yýl meselesini örnekle anlatayým size. Misal kiralayacaðýnýz ev için aylýk 3 bin lira istiyorlar. 3 bin x 12 ay = 36 bin yýllýk kira bedeli. Bunu da 20 yýlla çarptýðýnýzda 720 bin lira gibi bir rakam buluyorsunuz. Ýþte manzara ortaya kendi kendine çýkýyor. Son 6 ayda benim gördüðüm, kirasý 3 bin lira olan evlerin satýþ deðeri 200 bin liradan fazla deðil.
**
Bundan da geçtim daha temel çok daha öncelikli bir konu var. Ahlakî bir konu. Bakýn bir paranýz var. Bankaya yatýrsanýz faizi ile bir miktar artýþ gösterir. Altýn alýrsanýz deðer deðiþimiyle bir miktar artýþ gösterir. Döviz alýrsanýz kur farkýyla bir miktar artýþ gösterir. Ama ev alýrsanýz hem eviniz yýldan yýla deðer kazanarak paranýzý arttýrýyor hem bir de siz kira geliri elde edip havadan para toplamaya devam ediyorsunuz. Haramýna, helaline, günahýna, sevabýna girebilecek bir bilgiye sahip deðilim. Ama baþýnýzý ellerinizin arasýna alýp biraz daha sakin kafayla hesap yapýn. Ve þu soruyu sorun kendi kendinize; "yoksa ben hakka mý giriyorum?". Ýþte bu soruya vereceðiniz yanýt size doðru hamleyi yaptýracak...
