Yol derin mana yükü olan bir içeriktir. Ýster ekonomik ister siyasi ister medeniyet ister ülkü.
Nereden bakarsanýz bakýn yol hem de ortak paydadýr. Küresel çapta olan yol projelerinden bakýlýrsa bu ulaþým olmazsa olmazýn ta kendisidir.
Zengezur bölgesi ve koridoru yer olarak da ne anlam taþýdýðýna dair algýlar olarak da tarih olarak da yeniden gündemimize oturdu.
Yeniden diyorum çünkü sadece 44 günlük Karabað Savaþý süreci ile ne kadar anlam taþýdýðý ortaya çýkmadý, günlük savaþýn sonucunda yeniden kullanýþlý olduðunu engel olanlara esasen hatýrlattý.
Þimdi birazcýk size Zengezur' un tarihi oluþumunu anlatayým. Güney Kafkasyada türk hanlýklarýnýn kontrolünde olan ahalisinin yüzde 70' in müslüman türk olduðunun o dönemin tüm istatistik verilerinin teyit ettiði bölge. Çarlik Rusyasý döneminde Gence guberniyasina baðlý bölgenin daha sonra ermeni gözleri ile demografik yapýsý yine ayný Rusya tarafýndan tasarlanýyor.
Rusya Ýran arasýndaki Gulistan ve Turkmancay antlaþmalari sonrasý ise özellikle Ýran' dan ermeni göçü gerçekleþtiriliyor. Özellikle Karabað ve Zengezur bölgesine yerleþtirme süreci de o günden baþlatýlýyor.
Peki neden?
Zengezur Osmanlý ile Güney Kafkasya arasýndaki karayolunun en etkilisiydi. Nahcivan üzerinden tüm Azerbaycana ulaþýmýnýn en itibarlý kanalý da burasýydý.
O kadar önemli ki yedi düvelle savaþ halinde olmasýna raðmen o dönem Nahcivan' da konumlanan osmanlý kolordu komutaný Kazým Karabekir paþa gelen tehlikeyi anlýyor ve durmadan karargaha haber gonderiyor. Ermeni taþnak ve hinçak gruplarýnýn o bölgedeki katliamlarýný Karabekir Paþanýn anýlarýndan da anlýyoruz. Ruslarýn kaynaklarýna bakýldýðýnda ise Zengezur bölgesinden 100 üzerinden müslüman türk köylerinin yok edildiði tarihe geçmistir. Bu yok etme politikasý sonucunda ermenilerin yerleþtirilme sürecine þahitlik ediyor tarihi belgeler.
19.yüzyilin baþýnda buraya yerleþmek için Taþnaklarýn yaptýðý soykýrým belgelerine ise dönemin gezginleri ve ordu komutanlarýnýn hatýratlarýnda bulabiliyoruz. Rusya Osmanlý arþivleri bunun kanýtlarý ile doludur.
Sovyetler Birliði kurulduðunda ise tabii olarak hatta Nahcivan ile Azerbaycanin geri kalan parçasý arasýndaki baðý bile bu yolun kullanýlmasý ile belirledi Rusya. O yol ise çoðunlukla ermeniler meskunlaþtýrdýðý köylerden geçmekte idi.
Lacin Kubadli Zengilen gibi Karabaðýn parçasý olan illeri de çevreleyen bu yol üzerinden Karabað' da bölücü unsurlarýn arka planý donatýldý daha sonralarý.
Karabað uðrunda Azerbaycan' ýn haklý savaþýnýn sonucu zaferi yakalayan Azerbaycan güvenliðini pekiþtirmek ve güney kafkasyadaki istikrarý bir daha bozulmamasý için kendine ait olan bu yolun yeniden Azerbaycan' in kontrolünde calýþýr hale getirilmesini þart olarak ortaya koydu.Tabii Ermenistan farkýnda ki bu hezimet sonucunda yeniden ihtilaf yerine barýþ çerçevesinde ekonomik kalkýnma yolu en aklýselim yoldur. Rusya' nin bu duruma sakince bakmasý ise hem önemli hem de yeni dönemde Rusya' nýn bu yeni durumdan nemalanacaðýna dair kanatini de devreye sokuyor.
Doðu Avrupadan Ukrayna hattýndan Kafkasyada ise Gürcistan üzerinden Rusya çevrelenmiþ durumda. Rusya anlýyor ki bu durumda Avrupaya çýkabileceði yeni yola muhtaç. Ýþte bu yol tam da Azebaycan' ýn talep ettiði, ona anasýnýn ak sütü gibi helal olan Zengezur koridoru yoludur. Turkiye' nin Karabað þartý ile sýnýrlarýný kapatmasý hem Ermenistaný hem de Rusyayý uzun yýllardýr zor duruma sokmakta. Konjonktür yeni realiteyi pekiþtiridðinde ise Türkiye ve Azerbaycan bunu tarihi þans olarak iyi deðerlendirebildi. Turkiye' nin Azerbaycan topraklarýndaki ermenistan zulmüne zamaninda tavir koymamis olsa idi bu tavrýný siyaseten her müstevide dillendirmemiþ olsa idi Azerbaycan' in eli bu kadar güçlü olamazdi. Demek ki Azerbaycan Turkiye dayanýþmasý büyük ve yeni realitenin oluþmasýnýn ana temeli olarak karþýmýza çýkýyor. Þimdi Zengezur koridoru bölgenin 6 ülkesinin de ortak paydasý olarak masada. Hatta küresel çaptan bakýldýðýnda Çin ve Ýngitlere'nin de hevesle baktýðý bir proje haline getirilmesi de kimsenin karþý koyamayacaðý anlamýný taþýmakta. Ýpek yolu ve yeni alternatif transit yolu olarak bölgeye sadece ekonomik kalkýnma deðil hem de bunu akabinde barýþýn kalýcý oluþumunu da pekiþtirecektir. Ermenistanin bile bu duruma hayýr diyememesi ve yeni realiteye Azerbaycan tezleri üzerinden yaklaþabilmesi projenin geleceðini kalkýnma motifleri ile süslemektedir.Türkiye Azerbaycan ittifakýnýn yeni ekonomik ve jeopolitik gerçekliði oluþturmasý ise bir zamanlar elimizden kayan þansýn yeniden geriye dönüþünü saðlayabildi. Çok þükür.
