Kripto paracý Faruk Fatih Özer'in 400 bine yakýn kiþiyi milyarlarca lira dolandýrdýðý iddia ediliyor.. Henüz ülkemizde, býrakýn ülkemizi dünyada bile regülasyonu tamamlanmamýþ bir alan olduðu için kripto para meselesi her türlü istismara açýk.. Adamýn yüzbinlerce insaný dolandýrdýðý iddiasýndan baðýmsýz olarak enstrümanýn kendisi zaten yeteri kadar problemli deðil mi?.. En son Merkez Bankasý bir tanýmlama yaptý biliyorsunuz. 'Bu paralarý ödeme aracý olarak kullanamazsýnýz' dedi.. Neden? Çünkü bu paralar maddi deðildir.. Bir tür mesela marka deðeri gibidir ya da telif ücreti gibi.. Tamamen arz talebe göre hareket eden sanal deðerlerdir.. Þu en son Elon Musk'ýn bir twt'iyle çýkan bir twt'iyle düþen DogeCoin'e bir bakýn. Böyle saçma sapan bir deðer olabilir mi? Hiçbir rasyonel temele dayanmayan bir yatýrým aracý.. Buna güvenip de insan tasarruflarýný birikimlerini gömer mi? Eðer devletler bu mekanizmaya iliþkin kalýcý düzenlemeler yapmazsa BitCoin iþi de Lale çýlgýnlýðý gibi bir balon olarak patlayýp söner, kimse de durduramaz..
Lale çýlgýnlýðýný bileniniz var mý? Eðer fýrsat bulursanýz bununla ilgili iki kitap önereyim size.. Deborah Moggach'nýn 'Lale Çýlgýnlýðý' romanýný okuyun muhakkak.. Lale çýlgýnlýðýnýn yaþandýðý dönem Amsterdam'ý da anlatýyor elbette ama içinde aþk, ihtiras, ihanet ne ararsanýz var.. Olayýn teknik analizini ise Charles Mackay'ýn "olaðanüstü kitlesel yanýlgýlar ve kalabalýklarýn çýlgýnlýðý" kitabýnda bulacaksýnýz.. Lale Soðaný Balonu meselesini en etraflýca anlatan bu Ýskoç yazara sonralarý iktisat tarihçileri çeþitli eleþtiriler getirdi.. Fakat nesnel gerçeklere dayanan olaylarý nakletmesi bakýmýndan kitap önemli ..
Özetin özeti þu.. 1600'lerde lalenin popülerliði iyice artar.. Hollanda'nýn tamamý en alt kesimlerine kadar lale ticaretine girmiþtir.. Laleler soðan olarak satýlmaya devam ederken artýk ülkenin çeþitli kentlerinde ileri tarihli alým için sözleþmeler þeklinde de satýlmaya baþlar.. Bu iþ artýk tam anlamýyla borsaya dönmüþtür.. Artýk insanlar nadir bulunan soðanlar için evlerini arsalarýný yok pahasýna satmaya baþlamýþtýr.. Kimileri haksýz yere zenginleþmiþ.. Kimileri de ellerindeki avuçlarýndakini ileri tarihli bir sözleþme karþýlýðýnda vermiþtir.. Hatta idare de bu çýlgýnlýðýn bir parçasýdýr artýk.. Anlatýlana göre (gerçek mi deðil mi bilinmez) bir denizci, tüccarlardan birine ait deðerli bir lale soðanýný yanlýþlýkla yutar. Denizci, bütün bir gemi personelini 12 ay boyunca doyurmaya yetecek kadar deðerli bir metayý yemekten dolayý dava edilir ve hapse atýlýr.. Sistem böyle sürüp giderken bir noktadan sonra týkanýr. Çünkü herkes satýn aldýðý soðan ya da soðan sözleþmelerini daha yüksek fiyattan satmaya çalýþýnca piyasa kendi normaline dönmeye baþlar.. 1637 Þubatý'nda artýk laleler satýlmaz olur.. Tüccarlar ellerinde soðanlarla kalýrlar.. Zarar edenler hükümetten zararlarýný karþýlamalarýný ister.. Mahkeme ise kârýn kumar yoluyla elde edildiði kanaatine varýr ödenmemesine hükmeder.. Müstakil Hollanda Çiçekçiler Loncasý, parlamento tarafýndan çýkarýlan karar ile belli bir tarihten önce yapýlan tüm sözleþmelerin geçersiz olduðunu ilan eder.. Bu saçma sapan balon da ucunda trajik vedalarýn olduðu bir finalle son bulur..
Kripto para maceralarýnýn 'Lale çýlgýnlýðý'na benzeyip benzemediðine kenara çekilip kendiniz bakýn isterseniz. Belki de ben yanýlýyorumdur..
